Tijdschrift voor Slavische Literatuur

Nachum Glik had besloten een roman te schrijven.

Nachum Glik woonde in de buurt van Fifth Avenue. Vanuit het raam van zijn kamer keek hij uit op een grote binnenplaats waar jongens en meisjes basketbal speelden of op rolschaatsen rondreden. N achum stond iedere morgen vroeg op, dronk een kop koffie, verliet zijn woning, deed de deur op slot, liep langzaam de trap af en stak meteen na het verlaten van de binnenplaats de straat over. Vervolgens bleef hij staan voor een kleine winkel, keek even in de etalage naar een kleine verzameling schoenen in allerlei soorten en maten en een bord waarop met grote letters stond geschreven: 'Kunstman shoe-store', waarna hij naar binnen ging en hardop zei: 'Good morning!'. AI drie jaar werkte hij in de winkel van een ver familielid van hem, Majlech Kunstman. Drie jaar lang paste hij kinderen, vrouwen en mannen pantoffels, schoenen en laarzen. Drie jaar lang, vrijwel iedere dag behalve op feestdagen kwam hij 's morgens vroeg de winkel binnen en zei: 'Good morning!'.

Majlech had zijn naam veranderd en heette tegenwoordig mister Martin. Het werk in de winkel van mister Martin was saai, de geur van leer onverdraaglijk en Mary de verkoopster knorrig en bemoeiziek. Nachum verlangde naar Warschau, hij sprak gebrekkig Engels, kon niet goed opschieten met Mary, noch met de buren, niet met de verkoper van hamburgers en vaak ook niet met de klanten en de zwarte straatveger Murphey Carter. Nachum Glik ging zelden de stad in. De drukke straten, het straattumult, het lawaai van de auto's en de lucht van uitlaatgassen joegen hem schrik aan. Iedere maandag kocht hij suiker, vleeswaren, eieren, groente en fruit voor de hele week en ging dan weer snel terug naar zijn kamer.

De buren noemden Glik mensenschuw en na een tijdje hadden ze iedere belangstelling voor hun zwijgzame buurman verloren. Nachum had besloten een roman te schrijven over zijn leven. Voor het eerst was deze gedachte bij hem opgekomen toen hij een boek van Israel Josue getiteld Josie Kalb had gelezen. 'Wat zat de wereld toch vreemd in elkaar' dacht Glik, 'de helden uit de roman van Singer zijn Nachum en Surele, maar de dochter van mijn buurman in de Nowolipkistraat in Warschau, reb Majlech Radomer, heette toch zeker Sura.' Tot op de dag van vandaag herinnerde hij zich haar lange vlechten, de grote donkerbruine ogen en haar goedgevormde figuur.

Vaak stond Nachum Sura op te wachten op de trap of voor de poort en zei dan:

'Hallo, Surele ! '

Maar het trotse meisje gaf geen antwoord. Dat was ook niet zo vreemd, de Radomers waren rijk, woonden op de eerste verdieping aan de voorkant, en Nachum woonde met zijn ouders op de begane grond, op de binnenplaats. Het domste, maar mooiste meisje in het huis was Cywia Lichtowicz. Bij Singer was Cywia de dochter van de sjammes, maar Cywia Lichtowicz was de dochter van bakker Aron de Witte, die zo genoemd werd omdat Arons gezicht en handen witter waren dan tarwemeel.

'Bakker of sjammes, wat maakt het uit,' dacht Nachum en hij lachte in de spiegel. De hoofdstukken van zijn toekomstige roman stelde hij samen voor de spiegel bij het scheren en daarom duurde het scheren van zijn geringe baardgroei op wangen en kin soms wel een half uur, en 's zondags zelfs langer. 's Zaterdags schoor Nachum zich niet. Dat deden ook zijn vader niet, zijn ooms noch zijn oudste broer Elias.

Rozenholc leerde Naëhum kennen bij de krantenkiosk. De verkoper had Rozenholc eens met de volgende woorden begroet: 'Hoe gaat het met u, mister Rozenholc? We snakken naar nieuwe sensationele berichten!'

Rozenholc had ooit op de redactie van een veel gelezen krant gewerkt; het was een begaafde jongen, maar sinds dat ongeval in Greenport schreef hij niet meer. In negentienhonderd achtenveertig was hij naar Greenport gegaan om de familie van de onder geheimzinnige omstandigheden omgekomen Edward Rosconi te interviewen, en terwijl hij uit zijn Ford stapte was hij door een groene Cadillac die bestuurd werd door de dronken Robert Lang aangereden. Er werd verschillend over dit onderwerp gesproken en geschreven, in ieder geval kreeg Frank de familie Rosconi niet meer te spreken en moest hij zeven weken in een ziekenhuis doorbrengen. Hij keerde terug naar New York, maar sindsdien heeft hij niets meer geschreven. 'Zeg eens Frank, waarom schrijf je niet meer?', vroeg Nachum aan Rozenholc tijdens de lunch bij Elias Katz.

'Wie zegt dat ik niet meer schrijf,' maakte Frank zich boos. 'Voorlopig schrijf ik voor mezelf en dat gaat een dik, een heel dik boek worden.'

'In welke taal schrijf je?'

'Niet in het Pools en niet in het Joods, maar in het Engels.'

'En hoe oud was je toen je uit Warschau vertrok ?'

'Tien jaar ... In negentienhonderd tweeëndertig ben ik met mijn vader en moeder de oceaan overgestoken ·..'

'Herinner je je Warschau nog?'

'Ja, Warschau herinner ik me nog wel, maar mijn Pools

is niet zo best meer ... Dat hoor je toch wel als ik praat?' 'Nou, dan heb ik voor jou, Frank, een goed voorstel, want ik, mijn beste Frank, ben twee keer uit Warschau weggegaan. De eerste keer in negentienhonderd tweeënveertig met de trein naar het kamp in Treblinka, maar halverwege kon ik nog net uit de trein springen, en in negentienhonderd vijfenveertig de tweede keer, toen ik voor even uit de bossen naar Warschau was teruggekeerd ... '

'En toen?'

'En toen ben ik er achter gekomen dat er geen getto meer was, mijn geliefde straat niet meer bestond, er geen huis meer was, geen binnenplaats, geen meisje met de naam Surele, en vooral dat onze familie en mijn vrienden er niet meer waren.'

'En wat is nu je voorstel?'

'Jij schrijft voor mij een roman over mij ... '

'Hoe bedoel je?'

'Jij kent Engels?'

'Ja.'

'Kun je schrijven?'

'Ja'.

'Dat is dan geregeld, Frank ... Ik koop een heleboel papier voor je en een oude, maar goede schrijfmachine ... Ik heb zo'n machine gezien in een winkel vlakbij Penn-station... Je neemt plaats in een comfort abele fauteuil en je gaat mijn verhaal opschrijven. Je maakt een afspraak met de krant of met een uitgever, ik hoop dat je dat soort figuren kent, en laten zij het dan maar over de hele wereld uitgeven'. 'Oj, Nachum ! '

'Ja, Frank, zeg het maar.'

'Dat is niet zo eenvoudig.'

'Heb ik soms gezegd dat het zo simpel is? Luister, Frank, stel je eens voor dat ik, Nachum G lik, miljonair ben en dat ik aan de Fifth Avenue woon in een fantastische woning ... Kun je je dat voorstellen, Frank? Ja? Nou dan! Vanuit het raam van mijn slaapkamer kijk ik uit op Centra! Park, en verder in de mist op Seventh Avenue en Eighth Avenue. Tijdens het nuttigen van mijn eerste ontbijt in de ontbijtkamer kijk ik door een groot venster en zie Centra! Park en verder in de mist de huizen van de aangrenzende straten. En stel je nu, Frank, eens voor dat jij nog steeds bij die gewichtige krant van je werkt en dat je in een comfortabele fauteuil zit van mister Nachum Glik in zijn appartement of Fifth Avenue. Je zit vlakbij het grote raam, vanwaar zich het uitzicht op Central Park uitstrekt. .. '

'Hou nou toch eens op met die ramen en dat Central Park.'

'Een ogenblikje! Je zit in een fauteuil en je drinkt een goede borrel en ik neem een slok helder water uit een kristallen fles, ik smak met mijn tong en zeg: "Wie modder heeft geproefd geniet van helder water uit de kraan, noteer dat, Frank." Dat zeg ik en ik voeg er aan toe: "Niet onderbreken nu, Frank, alleen maar noteren ... Boeken schrijf je, boeken neem je niet op ... Zet die bandrecorder af, Frank ... Jij wordt de auteur van mijn boek en je zult moeten wennen aan de gezegdes, de grappen en de aanwijzingen van Nachum Glik.

Snap je?" Nu moet jij wat terugzeggen, Frank, Doe maar net of ik miljonair ben ... '

'Okay, mister Glik ! In ons grote weekblad worden alle interviews eerst opgenomen en pas later ... '

'Mister Rozenholc, ik betaal voor het schrijven!'

'Okay Glik, jij betaalt voor het schrijven ... '

'Ik wil mijn leven beschrijven, dat is een zaak van groot belang ... ' 'Okay Glik, dat is een zaak van groot belang. Jij hebt geld en je kunt schrijven ... '

'Weet ik niet. .. Ik heb het nog nooit geprobeerd, daarom heb ik jou ingehuurd, Frank. Schrijven is verrekte lastig. Jij, Frank, jij schrijft niemandalletjes, maar als ik je nu eens een onderwerp aan de hand deed ... '

'Okay Glik, ik heb ervaring.'

'De krant is geen ervaring, misschien vind ik wel een ander ...

Maar tot die tijd ..'

'Tot die tijd sta ik tot je beschikking.'

'Hoeveel?'

'Dat weet jij het beste ... ' 'Ja, ja, weet ik ... Jij bent verrekte duur. Ik zal je een voorschot geven. Is duizend voldoende ...

'Tweeduizend.'

'Vooruit dan, tweeduizend!' zuchtte Nachum en hij stak zijn hand in zijn zak, haalde er een verkreukeld dollarbiljet uit en legde dat op tafel.

'Bedankt', zei Rozenholc plechtig en legde zijn hand op het biljet, 'nu kunnen we aan de slag.'

'Okay Frank, maar ik wil je er vast op wijzen, Frank, dat mijn roman een gelukkig einde moet hebben, en vandaag de dag kan zoiets niet en daarom beginnen we bij het einde.'

'Dat wil zeggen ... '

'In het eerste hoofdstuk Amerika, in het tweede het einde van het getto, in het derde het leven in het getto, in het vierde het leven in het getto, in het vijfde hetzelfde, in het zesde ook...'

'En in het zevende?'

'In het zevende gaat het over mijn jeugd, in het achtste over de school en mijn twee oma's, die erg, erg veel van mij hielden. In het laatste hoofdstuk word ik geboren als kind uit het gelukkige huwelijk van de jonge en mooie Gliks. Snap je?'

'Ik snap het, maar dat is verschrikkelijk moeilijk.'

'Het moet een gelukkig en mooi einde worden.'

' N achum, ben je nog steeds miljonair?'

'Natuurlijk!'

'Mister Glik, ik geef u die tweeduizend dollar terug. . . Ik heb een totaal andere visie op deze roman. . . Zeker, het is een gelukkig einde, maar dan in omgekeerde volgorde. We beginnen de roman normaal bij de geboorte van Nachum Glik, daarna het getto, het getto, en op het einde Amerika. Hier bent u miljonair, Glik! Waar of niet?'

'Rozenhole! Terug naar de werkelijkheid ... '

'In dat geval kan ik eventueel akkoord gaan met jouw plan voor de roman, alleen bij ons, beste Nachum, is en was er geen getto en daarom is het misschien niet zo gek nog niet het boek te eindigen met juist zo'n zwaar accent op Amerika.'

'Kom nou toch, Frank! Op de Nowolipie, in de Pauwstraat en in de Ganzenstraat stierven de joden, en eerlijk gezegd weet ik, Nachum Glik, het zo net nog niet of jullie ons niet hadden kunnen redden. Ik weet niet, Frank, of jij daar wel al het mogelijke aan hebt gedaan. 'Daar heb ik ook over na zitten denken, beste Nachum, net zo goed, maar ik heb niets kunnen bedenken. . . Niets zinnigs. . . De mensen bij ons konden het gewoon niet geloven ... '

'Dat vermoedde ik al, Frank ... Dat is precies wat ik dacht.'

Als er in de winkel 'Kunstman shoe-store' tijdens de ochtenduren geen klanten waren, dacht Nachum na over iedere volgende ontmoeting met Rozenholc. Hij componeerde de inhoud van de hoofdstukken, waarbij hij de details in zijn herinnering trachtte terug te halen, hij tekende plattegronden van de straten, binnenplaatsjes en wonin gen. Hij noteerde de namen van de buren en de kennissen, en bij iedere voor- en achternaam plaatste hij enkele opmerkingen: bruin haar, kaal, oud, lang, klein, flegmatiek; gezet, mooi, knap, ik heb van haar gedroomd; kreng, teer, stom, rijk of arm. Bij de namen van politieagenten, veldwachters en gestapo-officieren zette hij: bulldog, paard, hond, snotjong, draak, zuiplap, kotsvent, reetkever, lul, juffertje, vis of kikker. Maar steeds dacht hij eraan, hoe en waar beschreven zou moeten worden wat er in augustus negentienhonderd tweeënveertig was gebeurd.

Nachum en Janek Syta waren juist bij de verwoeste smidse aangekomen en stonden op het punt het steile pad op te gaan dat naar de rots leidde en vervolgens naar beneden naar de rivier, toen ze schoten en gegil hoorden, ze lieten zich op de grond vallen, kropen beschut door de struiken naar de top van de rots en zagen het volgende tafereel: een vreemd uitgedoste geit zat enkele schaars geklede veldwachters - naar later bleek- achterna. Op de zanderige oever kreeg de geit één van hen te pakken en met haar horens haalde zij zijn buik open, en even later viel ze nummer twee aan, die zijn collega probeerde te helpen, wierp hem met een kopstoot omver en rende meteen naar de derde veldwachter. Deze laatste was erin geslaagd zijn pistool uit zijn uniform, dat aan een boom hing, te voorschijn te halen en schoot enkele malen op de geit, maar zo te zien miste hij steeds weer. De geit viel de schutter aan en wierp hem op de grond, liep een stukje terug, bleef toen staan en draaide zich plotsklaps om en rende weg in de richting van het landweggetje vlak onder de rots. Toen pas zag Nachum dat de geit gehuld was in een brede tales en dat op de rug van het dier een kind van een paar jaar met een dik touw lag vastgebonden. Het hoofd van het meisje wipte op en neer op het ritme van het rennen van de geschrokken geit. Nog iedere dag ziet Nachum de van angst vertrokken kop van de geit en het gezicht van het dode kind.

'Dat is een thema voor een film,' zei Rozenholc. 'Dat is een fantastische scène! De wraak van een joodse geit die de veldwachters een joodse tales hadden aangetrokken en waarop ze een joods kind hadden geplaatst. De wraak van de geit! De wraak van de geit! Dat is een thema voor Hollywood! Nachum! Er was geen geit hè? En er was ook geen dood kind! Je hebt het allemaal verzonnen, hè Nachum! Zeg dat je het hebt verzonnen!'

'Zo is het werkelijk gegaan, Frank, en dat zul jij nooit kunnen begrijpen, Frank,' antwoordde Nachum.

'Dat is een machtig thema!' herhaalde Rozenholc en maakte aantekeningen in een dik schrift.

'Frank, laat mij het opschrijven,' sprak Nachum, 'Ik ga het proberen, het zal me opluchten ... Iedere dag zie ik het weer ... Ik schrijf het op en ik zal er rustig door worden, ik denk dat dat nog de beste oplossing is, Frank,'

De afgelopen dagen had Martin Kunstman al een paar keer tegen Nachum gezegd dat er iemand uit Chicago had gebeld en had gevraagd of Nachum Glik in New York woonde ...

'Eén keer heeft er een man gebeld, en vier, misschien vijf keer was het een vrouw,' zie Kunstman.' en steeds 's avonds, als jij er niet meer was.'

Die telefoontjes zaten Nachum dwars. De mededeling dat er een onbekende vrouw op zaterdagavond had gebeld naar de woning van Kunstman en had gevraagd naar de gezondheid van mister Glik uit W archau bracht hem uit zijn evenwicht.

'Ze maakt me 's nachts wakker om te vragen naar de gezondheid van Nachumek ! Ik heb haar het telefoonnummer van je buren gegeven, laat ze hen maar lastig vallen.'

'Over een week krijg ik telefoon,' stelde hij Kunstman gerust.

'Neem me alsjeblieft niet kwalijk, Martin. Ik kan er niets aan doen.'

Sindsdien zat Nachum op een telefoontje uit Chicago te wachten. Het zwarte apparaat stond op een tafeltje bij het raam en vanaf het moment dat het was geinstalleerd had het slechts één maal gerinkeld, toen een vriendelijke mannenstem van de telefooncentrale had gevraagd of de telefoon goed werkte.

Maar eindelijk brak dan de dag aan, of liever de avond. De bel ging over en aanvankelijk dacht Nachum dat er iemand op de binnenplaats had gebeld. Hij keek uit het raam, maar had al snel door dat het zijn telefoon was die rinkelde. Weifelend liep hij naar het tafeltje, bleef even staan en nam tenslotte de hoorn op.

'Hallo ... '

'Mister Glik?' de man vroeg een paar keer: 'Mister Glik? Mister Glik?'

'Yes ... '

'Okay.'

De man sprak luid en snel, Glik begreep er niets van. Verschrikt legde hij de hoorn neer en liep het huis uit. Na een uur kwam hij terug en knipte met een schaar de telefoondraad door. Het apparaat zette hij op de kast, dronk een halve fles wijn leeg en ging op de bank liggen. Hij sliep tot de volgende ochtend.

De volgende ochtend begroette Martin Kunstman zijn werknemer voor de winkel: 'Jongen, ik sta hier vol spanning op je te wachten !

Over een paar minuten krijg je gasten ... Advocaat Ralf Brecker en zijn assistent. Een bekende firma! Ralf Brecker komt niet zomaar naar iedere klant van hem toe. Dit moet wel een uiterst belangrijke zaak wezen ... Een zaak van landsbelang ... '

'Ik ben geen klant van Ralf Brecker,' antwoordde Nachum. 'Hij heeft zich vergist.'

Nachum werd ongerust. Gisteren raakte hij helemaal van streek door dat telefoontje en nu dat bezoek van die onbekende advocaat. Door de etalageruit zag hij Rozenholc voorbij komen. Hij vroeg hem de winkel binnen te komen.

'Ik denk dat ze me komen arresteren,' legde hij Frank uit. 'Er gebeuren allerlei vreemde dingen in mijn omgeving. Een vrouw belt 's nachts naar Kunstman, een man schreeuwde gisteren iets tegen me door de telefoon en vandaag stuurt iemand mij al advocaat Ralf Brecker op m'n dak.'

'Wat? Wat? Ralf Brecker? Maar dat is de beste advocaat ter wereld ... Nou ja, misschien niet van de wereld, maar toch zeker van de Oostkust ... En hij moet jou hebben ... ?'

'Ik heb niemand vermoord, Frank.'

'Nachum, dit is iets zeer belangrijks.'

'We zullen zien ... Maar blijf bij me. Jij bent mijn tolk.'

Mister Ralf Brecker, een lange, grijze man, arriveerde stipt om negen uur. Hij wisselde enkele woorden met Kunstman. Martin maakte een buiging en liep op Nachum toe.

'Je hebt vrij vandaag, Nachumek. Hij vraagt of je met hem mee wilt gaan naar het advocatenkantoor. Het is een heel aardige man ... '

'Als het niet anders kan,' zuchtte Nachum. 'Maar Rozenholc gaat met me mee.'

'Okay', stemde Ralf Brecker in.

'Okay', zei Rozenholc.

'Okay', voegde Nachum er schuchter aan toe.

In de limousine van de advocaat was het aangenaam koel. De ariconditioning werkte vlekkeloos. Nachum zweeg, Brecker zweeg, de assistent van de advocaat zweeg ook, alleen Rozenholc sprak hardop Engels en Nachum begreep alleen dat Frank voortdurend Brecker bedankte voor de uitnodiging. De advocaat glimlachte, maar tot het einde van de rit door de drukke straten zei hij niets anders dan enkele malen 'Yes' en 'Okay'.

In het kantoor van Brecker kregen ze van de de secretaresse grote glazen sinaasappelsap. Nachum goot in één keer het koude vocht naar binnen en voelde zich al meteen een stuk beter.

'En nu terzake,' zie Rozenholc plechtig. 'Ze vragen of jij Nachum Glik heet en of jij een zoon bent van Hirsz en Chana ... '

'Vanaf mijn geboorte heet ik Glik en verder ook nog Nachum, en ik ben een kind van mijn vader Hirsz en mijn moeder Chana.'

'Ze vragen of jij Johan Urbinger hebt gekend ... '

'Mijn moeder was een Urbinger en haar broer heette Jojne en die is lang voor de oorlog naar Amerika vertrokken.'

'Zijn vrouw is een jaar geleden gestorven.'

'Wiens vrouw, Frank?'

'Van Jojne. Ofwel van John Urbinger ... '

'Wees eens wat duidelijker.'

'Ze zeggen dat na de dood van Ethel Urbinger jij de enige erfgenaam bent.'

'Hoe weten ze dat?'

'Ze zijn er zeker van. Ze hebben alles nagezocht. Ze hebben je in Polen gezocht en je in Amerika gevonden, in de winkel van Martin Kunstman. Zij waren het die je gisteren hebben gebeld ... '

'Wat is dat voor ergenis?'

'Een grote. '

'Hoeveel?'

'Een beetje meer dan jij denkt.'

'Ze moeten het eerst nog berekenen, de belasting ervan aftrekken, hun eigen kosten ... '

'Hoeveel blijft er over?'

'Dat verpest mijn roman, Frank. Niemand zal geloven dat ik een erfenis heb gekregen. Niemand zal geloven dat de advocaten van Jojne Urbinger mij hebben gevonden, niemand gelooft dat op zekere dag iemand N achum Glik honderdduizend dollar heeft overgemaakt. .. '

'Het is ietsje meer, Nachumek ... '

'Ik weiger! Dit past niet in mijn boek!'

'Idioot! Ze zeggen dat het geld, de effecten en de onroerende goederen van jou zijn, en ook wat je er verder mee doet is jouw zaak .. '

'Frank! Hoe ga jij dat allemaal beschrijven?'

'Dat lukt wel.'

'Vraag eens aan die advocaten of ik mag bellen.'

'Bel maar, dat hoef jij niet meer te vragen.' Rozenholc schoof het apparaat dat op het bureau stond in de richting van Nachum. De advocaat glimlachte. Nachum glimlachte terug en draaide een nummer.

'Hallo! Kunstman?' 'Ja, ik ben het, Nachumek van me.'

'Ik moet je iets vertellen, Martin.'

'Ik jou ook.'

'Luister, Martin ... '

'Nachum ! Iemand vraagt naar je! Hoor je me? Iemand zoekt je!'

'Weer de een of andere advocaat?'

'Nee! Het is een vrouw. Cecylia Zawadzka!'

'Ken ik niet.'

'Maar zij kent jou wel. .. Ze komt uit Warschau. Ze woont in Chicago.'

'Vraag naar haar eerste voornaam en haar achternaam.'

'Ik begrijp je niet. .. Ik geef haar de hoorn ... Nachum, hier komt ze.'

'Goed.' 'Nachumek ! Ik ben het!'

'Zawadzka?'

'Nee! Ja! Nee ... Ik weet het zelf al niet meer.'

'Maar ik weet het wel. Dat kan alleen maar Cywia zijn uit de Nowolipkistraat.'

'Ja, ja, ja, ja!'

'Stop maar ... '

'Nachumek, ik ben het. .. Ik ben het.'

'Luister naar me Cywia! Je belt precies op tijd, ik zat juist te bedenken hoe ik het beste mijn reis naar Warschau zou kunnen organiseren. Laten we samen gaan, Cywka!'

'Ik ben bang voor Warschau. Moet dat echt?'

'Dom gansje! We gaan samen naar Warschau om onze verwoeste plekjes te bekijken ... Hoor je me? Jouw Chicago en mijn New York kunnen me gestolen worden. Ik moet nu meteen zien wat er gaande is op de Nowolipie en in de Ganzenstraat. En daarna gaan we weer terug, wees maar niet bang, Cywka ... Neem een taxi en kom hierheen, naar mijn advocaat op Madison Avenue, Kunstman zal je het precieze adres wel geven. De twaalfde verdieping. Ik wacht op je, dom gansje! Cywka! Hoor je me? Weet je, geluk komt nooit alleen ... '

'Dat weet ik niet, hoor ... '

'Geeft niet... En laat de taxi maar wachten. Ik betaal! Versta je me?' 'Ja, Nachumek. Eindelijk... Na al die jaren, na al die jaren heb ik iemand met wie ik kan praten. Wees niet boos, Nachumek. . . Zeg nog eens dat ik een dom gansje ben.'

'Vooruit dan, Cywia, dom gansje! Ik wacht op je.'

'Oh, ik voel me zo heerlijk, Nachumek.'

'Dus ik wacht op je!'

Een uur later gingen Frank en Nachumek met de lift naar de begane grond en zagen in de hal Cywia Lichtowicz.

'Nachum, neem me niet kwalijk, maar ik was vergeten op welke verdieping jouw advocaat woonde en hoe hij heette ... '

'Ik dacht al dat je het vergeten was,' zei Nachum en hij zoende Cywia op haar wang. 'Malle Cywia ... God, wat ben je mooi, zeg! Cywka, ik zal je eens wat zeggen, ik heb je altijd gemogen, echt waar. Dat heb ik je nooit verteld. Maar jouw moeder heeft eens tegen mijn moeder gezegd: "U zult zien, Nachumek trouwt nog een keer met Cywia. Dat geef ik u op een briefje." Dat heeft ze gezegd. Ik heb nooit gedacht dat we elkaar ooit nog eens zouden ontmoeten.' 'Heb je er dan nooit bij stilgestaan dat ik blonde haren heb en zeer blauwe ogen?'

'Weet jij wat dat wil zeggen, Rozenholc?'

'Dat jij van blondines houdt, Glik.'

'Ach, Frank, jij bent nog dommer dan Cywka. Niet waar, Cywia? Hij weet niet dat jouw haar en jouw ogen voor de nazi's een zeer bijzondere betekenis hadden. Hij weet helemaal niets en begrijpt er ook geen snars van. Jij hebt geen geluk, Frank! Jij was niet in Warschau toen je er behoorde te zijn! Wij hebben dat geluk wel gehad.' 's Avonds na het avondeten in restaurant 'Apollo' bracht Nachum Cywia Lichtowicz naar zijn woning. Cywia kletste aan een stuk door, lachte, maar begon direct met schoonmaken. Ze trok een broek van Nachum aan en een oude werkblouse. Ze zag er mooi en grappig uit. Ze zette de stofzuiger aan, reinigde de loper en het kleine vloerkleed, waste de borden, de glazen en de smerige pannen, controleerde de inhoud van de ijskast en tenslotte verschoonde ze de lakens op de slaapbank.

'En nu ga ik een bad nemen,' zei ze en gaf Nachum een zoen op zijn voorhoofd.

Nachum ging in een fauteuil zitten, maar na een paar minuten stond hij op en opende de deur van de badkamer. Cywia stapte juist in bad en Nachum zag haar kleine borsten en loshangende haren. 'Laten we samen in bad gaan, Cywia, laten we samen in bad gaan ... '

'Goed, Nachumek, laten we samen in bad gaan.'

Om middernacht maakte Cywia Nachum wakker. Ze deed het nachtlampje aan.

'Ik moet alsmaar aan dat boek van je denken, Nachumekje.' Ze omarmde hem stevig en drukte een zoen op zijn arm. 'Jij, jij zult nog eens een groot schrijver worden. Als je ons leven in het getto zult beschrijven, word je vast een groot en bekend schrijver. Laat Rozenhole erbuiten. Hij begrijpt er niets van, hij voelt het niet aan, hij zal er zonder gevoel over schrijven. Alleen jij kunt iets dergelijks creëren.

Nachumek, ik mag dan misschien een domme gans zijn, maar ik verzeker je dat het je lukt als ik je erbij help. Ik zal voortdurend bij je zijn, ik ga steno leren, ik leer typen, ik zal de uitgevers nauwkeurig in de gaten houden, ik ben al een beetje Amerikaanse en ik weet hoe je met Amerikanen moet praten. Daarvoor heb je een bepaalde aanpak nodig, Nachumek , als we de Amerikanen willen vertellen hoe de bezetting was en wat er in het getto gebeurd is, moeten we de hele zaak op zijn Amerikaans voorbereiden, een andere weg is er niet. Wat heb je eraan als je de waarheid schrijft, terwijl mister Smith uit Ohio of uit Freeport toch maar denkt dat alles verzonnen is voor die paar dollar die je met je boek verdient. Zij moeten het begrijpen en erin geloven!' 'Luister, kleintje, Frank is mijn vriend, hij spreekt en schrijft Engels, en hij schrijft goed. En stel je nu eens voor, Cywka, dat we over een week verhuizen naar die oude, goede woning van me op Fifth Avenue. Frank heeft dat appartement al een keer gezien. We hebben er de eerste hoofdstukken van mijn boek besproken. Het is een erg mooie woning. Uit het raam van de slaapkamer, waar Cywka en Nachum 's morgens wakker zullen worden, zie je Central Park en verder in de mist Seventh Avenue en Eighth Avenue, uit het raam van de kamer waarin we ons eerste ontbijt zullen eten, zullen we onze ogen laten rusten op Centra! Park en de aangrenzende straten. Dat zelfde uitzicht heb je vanuit de ramen van de eetkamer en de werkkamer van mister Nachum Glik. Over een week keer ik terug naar mijn mooie salons en daarom kan ik Rozenholc niet de laan uit sturen. Hij was mijn eerste gast in die woning en juist met Frank Rozenholc heb ik een begin gemaakt met het schrijven van mijn roman.'

'Ben jij dan al een keer eerder rijk geweest?'

'Ja Cywka, inderdaad, ik kan het ook niet helpen. Ook Rozenholc had geld, heel veel geld!'

's Maandags werden ze laat wakker. Nachum sprong op van de slaapbank; hij belde naar Kunstman en vertelde hem dat hij zich verslapen had, maar dat hij zeker nog op zijn werk zou verschijnen. Kunstman lachte: 'Nachumek, bij mij werken geen miljonairs!'

'Ik kom, Martin, echt, ik kom zeker.'

'Doe Cecylia Zawadzka de groeten,' beëindigde Martin het gesprek. Cywia bracht op een dienblad het ontbijt binnen en op dat moment ging de telefoon.

'Met Frank.'

'Zeg het maar, Frank.'

'Nachum, volgens mij is er iets mis met die miljoenen.'

'Wees eens wat duidelijker, Frank.'

'Brecker vroeg me of ik je wilde meedelen dat hij de zaak moet aanhouden. Wat zal ik er ook omheen draaien... Er is een familielid van Ethel op komen dagen en ook nog een of andere verwante van John ...

Wat het allemaal zal opleveren weet ik niet, maar het huisje aan de kust is van jou, dat is een ding dat zeker is!'

'Frank!'

'Ja!'

'Maak je over die schrijfmachine maar niet druk. Ik krijg nog tachtig dollar van Kunstman. Een tweedehands typmachine is bovendien een stuk goedkoper, Frank. Maak je maar geen zorgen ... ! '

'Wat is er gebeurd, Nachum?' vroeg Cywia terwijl ze op een plakje worst kauwde.

'Niets, liefje, ik heb een schitterend idee gekregen voor het einde van het eerste hoofdstuk van mijn boek,' zei Nachum Glik en voorzichtig legde hij de hoorn op de haak.