Tijdschrift voor Slavische Literatuur

* * *

Toen ik met veel geritsel en geknister het waspapier van de spiegel aftrok en hem in de badkamer op de plaats van de vorige neerplantte, die daar ongeveer een maand geleden een barst had opgelopen en die nu bovenop de vuilnisbelt lag, nam ik onmiddellijk een verbluffend verschil waar. Spiegels zijn natuurlijk allemaal net iets verschillend: sommige rekken je spiegelbeeld uit, andere drukken je spiegelbeeld ineen, sommige geven een precieze weerspiegeling, andere een wat wazigere, sommige zijn lichter, andere donkerder… Maar deze spiegel doorboorde mij met een bijzonder soort, ik zou zelfs zeggen, een onaards soort helderheid. Alsof hij in zijn reflectie elk detail verzamelde en overbracht, een reflectie reëler dan de realiteit die erdoor werd weerspiegeld. Toen ik in deze spiegel keek, vond ik plotseling mijn allerfijnste haarclip terug, die ik verloren was en die ik lang geleden al had opgegeven. Kortom, het feit dat mijn oude spiegel kapot was gegaan, maakte me, ondanks het bijgeloof, geheel niet ongelukkig. Integendeel; ik was juist blij met de perfectie van de spiegel die ik ervoor terug had gekregen.

Vandaag kwam ik pas thuis toen het bijna middernacht was. Het was een verschrikkelijke dag geweest. Op mijn werk kwam alles tegelijk, een samenvallen van wat domme toevalligheden. Vervolgens ging ik naar huis, maar eerst langs de winkel, merkte de glazen deur niet op en stootte keihard mijn neus, tot bloedens toe… Dat was al lachwekkend, maar als klap op de vuurpijl stelde toen ook nog een vroegere kennis, zelfs nog uit mijn studententijd, me voor om met hem te trouwen. Volslagen onzin; we kennen elkaar al bijna veertig jaar. Waarom je de vriendschap tussen twee oude knarren zou verpesten, begrijp ik niet. Al met al moeilijk nog een dag te noemen; God mag weten wat het wel was. Maar goddank is hij voorbij! Het was alleen jammer dat ik in mijn teruggetrokken leven niemand had om al deze belachelijke, wilde pieken en dalen mee te delen. Mijn verlangen naar slaap was inmiddels ondraaglijk geworden. Nadat ik me had gewassen (mijn kapotte neus zat dicht en het deed pijn om hem aan te raken), nam ik mijn handen van mijn gezicht en merkte dat ik blind was. Dit duurde ongeveer een seconde. Nog voordat deze gedachte echt vorm kreeg, begreep ik al dat dat stel idioten de elektriciteit weer had afgesloten. Het was de hele week al hetzelfde gedonder! Of was er toch een lampje doorgebrand? Terwijl ik in het donker met een natte hand naar de steeds wegglippende ijzeren deurklink tastte en de deur opende, realiseerde ik me hoezeer plotselinge blindheid als een rode draad door mijn nachtmerries loopt. Ik herinner me zelfs een droom waarin ik naar de badkamer ging om me te wassen, maar toen mijn ogen eruit trok en ze, zonder enige aarzeling, verorberde. Of ik nam er gewoon een hap uit, ik zal eerlijk zijn: dat weet ik niet meer precies. Maar het was wel duidelijk dat het moeilijk werd ze te gebruiken waarvoor ze bedoeld waren. Ik vond het doodeng om in mijn droom te ervaren hoe ik werd overvallen door een plotselinge vraatzucht; maar nog voor ik van de schrik bekomen was, werd ik wakker. Terwijl dit hele verhaal bovenkwam en ik de deur al geopend had, realiseerde ik me achteraf dat de spiegel ietwat verlicht was geweest. Ik sloot de deur. De spiegel lichtte zachtjes op. Het was niet genoeg om echt iets te verlichten, maar hij lichtte wel degelijk wat op. Nauwelijks merkbaar en gedempt, als een innerlijk schijnsel. Het licht kwam van de randen van de spiegel, zoals dat gebeurt wanneer zich achter een goed gesloten deur een verlichte kamer bevindt, waarvan het licht door de kieren heen straalt. Verward streek ik met een vinger langs de randen; deze waren onverwachts warm, en ademden lichtjes. Bovendien voelde ik hoe er een timide tocht doorheen blies.

Nadat ik even zo was blijven staan, om wat te wennen aan al wat er gebeurde, raakte ik het oppervlak van de spiegel aan met mijn vinger; deze werd onmiddellijk door het donkere, warme water van de spiegel meegetrokken, zoals water door een trechter een bad uit stroomt. Zonder moeite trok ik mijn vinger terug; hij was droog en gloeide enkele seconden lichtjes, aangestoken door de gloed van de spiegel. Naar alle waarschijnlijkheid zaten er geen hondsdolle wolven in en dus stak ik mijn hand erin, toen mijn arm tot aan mijn elleboog en toen tot aan mijn schouder. Verdwaasd fronsend bewoog ik mijn arm heen en weer en zwaaide; ik voelde de warmte op mijn huid en de verplaatsing van lucht, alsof achter de spiegel de zon scheen en de lentewind er verse blaadjes rond deed dwarrelen. Ik aarzelde even maar trok toen mijn hand terug; de spiegel liet hem met lichte tegenzin los. Toen ik mijn gezicht dichter bij de spiegel bracht, begon ik vage geluiden te onderscheiden en als een wonder drong tot mijn gehavende reukorgaan een geur door die leek op een mengeling van bloemen en bessen. Ik kneep mijn ogen dicht en liet mijn hele gezicht in de spiegel verdwijnen, waardoor cirkels van zinderende warmte soepel over mijn huid heen golfden. Plotseling stikte ik haast van de frisse lucht en een fel licht maakte mijn oogleden tot half doorschijnende, rode glas-in-loodramen.

Toen ik uiteindelijk besloot om mijn ogen te openen, zag ik dat mijn hoofd in een kamer was die verlicht werd door gebroken zonlicht dat door een wijd openstaand raam naar binnen scheen. Het raam zoog bij het inademen geschrokken de witte, dunne stof van het gordijn naar binnen en blies het vervolgens als een kauwgombel weer uit. Er waren maar weinig meubelen en deze waren allemaal van hetzelfde, lichte hout als de muren, de vloer en het plafond. Op de tafel stond een lommerrijke vaas met gele blaadjes, wilgentakjes en helderkleurige lijsterbes erin. Een van de muren was volledig bezet met boekenplanken. Een vluchtige blik was genoeg om ze allemaal te herkennen; het waren mijn boeken; dezelfde boeken die ik ooit gelezen had, van dezelfde auteurs en in precies dezelfde uitgave.

Waarschijnlijk zag mijn hoofd aan de muur eruit als een geweiloze jachttrofee. Terwijl ik hem in deze zonnige wereld zo goed mogelijk overeind probeerde te houden, trok ik me in de wereld van de doorgebrande gloeilamp met de grootst mogelijke moeite op aan mijn handen – die geen last hadden van de duisternis in de badkamer – ging ik met mijn voeten in de gladde wasbak staan en kroop als een weekdier die zijn schelp uit glijdt de spiegel uit. Dat wil zeggen, ik klom erin en eruit, dat is hetzelfde in dit geval. Toen ik met mijn natte pantoffels op een stevig toilettafeltje – dat speciaal onder de deur-achtige spiegel was neergezet – was gaan staan, sprong ik met gemak op de grond en keek om me heen. Ik hield van de totaliteit van waarneming die zich plotseling aan mij openbaarde. Ik stond in het midden van een kamer en alles wat daarin gebeurde, behoorde mij toe, was ikzelf. Of alle objecten hadden hier gewoon bijzonder heldere kleuren en contouren, of de kwaliteit van mijn gezichtsvermogen was met deze verandering van wereld anders geworden – ik zag in ieder geval elk detail heel helder, elk detail was van belang.

Ik liep een rondje door de kamer; elke beweging ging makkelijk, alsof ik lange tijd had rondgelopen met gewichten van twee kilogram aan mijn armen en benen, maar deze er nu afgehaald waren. Mijn neus deed trouwens ook geen pijn meer. Achter het raam was een herfstig, kleurrijk bos zichtbaar. Ik ging met mijn buik op de vensterbank liggen en stak mijn hoofd naar buiten; het was nog zo’n vier meter tot de grond, wat betekende dat het huis nog een begane grond moest hebben. Nadat ik de kamer had verlaten, daalde ik met sprongetjes de smalle, gedraaide trap af, waarbij ik het plotselinge verlangen om langs de trapleuning naar beneden te glijden met moeite onderdrukte. Beneden was er een soort van eetkamer: in het midden stond een tafel, omringd door enkele gehoorzame stoelen, er stond een goedmoedige servieskast tegen de muur en een oranje bank tegen de muur ertegenover. De dikke gordijnen, het servies in de kast, de lampenkap: alles was in hetzelfde vrolijke oranje. In de hoek groeide in een enorme, pukkelige oranje pot een spar. Ik ging ernaartoe en controleerde de grond: vochtig. Ik opende het dressoir en ontdekte meteen een potje mandarijnenjam. Die wordt gemaakt door de schil in lange, dunne repen te snijden en deze vervolgens kort te koken met sap, pulp en suiker.

Toen ik het huis verliet, kwam ik op een strand terecht – het zand onder mijn voeten, de eindeloze zee die zich voor me uitstrekte, de brandende zon, de zoute, zachte lucht, de oase van felgekleurde tropische bloemen en wonderlijke bomen aan de rechterkant van het pad. Zachtjes fladderend zweefde in een geluidloze zucht een grote, geel met violette vlinder langs me heen. Ik zette een paar stappen, waarbij mijn slofjes zich vulden met gloeiendheet zand; ik stopte en begon ze af te kloppen door haastig mijn voeten in de lucht te steken en mijn zolen tegen mijn hielen aan te slaan. De zon scheen fel, hij stond op zijn hoogst. Je verbrandde dus makkelijk. Zo bleek dat het hier dus toch zomer was. Dat was vreemd, aangezien het vanuit de kamer had geleken dat het herfst was. Ik besloot naar het bos te gaan dat vanachter het raam zichtbaar was geweest, ging de hoek om en bleek opeens in een ander seizoen te zijn beland. Ja, hier was het herfst, het had alles wat bij de herfst hoorde: de lucht, de geur, de kleuren. De overweldigende rust van vallende blaadjes. Ik ging de volgende hoek om, en mijn adem stokte van de kou. Aan deze kant was het winter; in de verte was een verbleekt cardiogram van bergen zichtbaar. Plotseling viel niet ver van mij vandaan met een zachte plof een laag epileptisch flonkerende sneeuw van een scherp geklauwde dennentak naar beneden en de blauwachtige staart van een eekhoorn dook een holletje in. Het vroor stevig. En zonder bontlaarzen, of iets van dien aard, is het op de toendra toch niet zo goed vertoeven. Ik ging opnieuw een hoek om en de lente viel over me heen. Vogels kwetterden oorverdovend, water druppelde van het dak recht op mijn kruin en sijpelde zo mijn nek in. Aan de randen van de paden van het park, die geplaveid waren met grijze platen in verschillende geometrische vormen, stonden om de paar meter verwonderde bankjes. Ik liep naar het dichtstbijzijnde bankje en vlijde me erop neer. Dit zou me natuurlijk allemaal aan een droom moeten doen denken, maar oordelend naar mijn gewaarwordingen, de helderheid en diepte, de mate van aanwezigheid die ik voelde en de mate waarin ik me bewust was van elke seconde, kon dit echt geen droom zijn. In ieder geval, niet mijn droom. Normaal gesproken heb ik doffe, grijzige dromen, waarin ik mezelf niet ben, of mezelf niet helemaal of niet altijd ben; ik ben nooit echt bang en lach nooit; me bewegen is in mijn dichte, stroperige dromen vaak moeilijk, zoals in water en als ik eruit ontwaak ben ik vaak maar half uitgerust. Vooral de afgelopen tien jaar was dat zo. Wellicht begin ik gewoon oud te worden…

Terwijl ik nadacht over de aard van deze gebeurtenissen, verscheen er in de verte een menselijke figuur op het pad. Eerst wist ik niet goed of hij dichterbij kwam of zich van mij verwijderde, omdat hij op de een of andere manier steeds zomaar van grootte veranderde, of dat leek in ieder geval zo. Maar toen kwam hij, nadat hij al heel wat groter geworden was, echt dichterbij. Ik kon al zien dat het een langharige oude man was; ik zag zijn lange witte baard, in zijn donkere, gerimpelde hand had hij een staf en hij was gekleed in lange, wijde kleding. Toen hij dichtbij genoeg was, zag ik dat hij ongelofelijk lang was, zo’n drie meter wel. Ik stond op en liep hem tegemoet.

‘Hallo Liza’, sprak hij terwijl hij ging zitten, naar mij gebarend hetzelfde te doen. ‘Goedendag’, antwoordde ik. De man werd omgeven door een sterk thermisch veld, alsof hij een vuurtje in een open haard was. Ik heet geen Liza, maar ik wilde hem niet tegenspreken. Des te meer omdat ik op de een of andere manier iets had met deze naam. Het was niet dat ik hem per se mooi vond, maar in mijn kindertijd voelde ik, wanneer ik in de spiegel keek, dat deze naam me beter paste dan welke ook. Ik heb mijn ouders zelfs gezworen dat ik, wanneer ik een paspoort zou krijgen, zeker deze naam zou aannemen in de plaats van de naam die zij me gegeven hadden. Natuurlijk heb ik zoiets nooit gedaan. Maar op een keer gebeurde er iets vreemds. Het maakte althans een vreemde indruk op mij. Ik liep door de regen naar stijldansles; ik was een jaar of dertien, schat ik. En net toen ik een tunneltje uitliep, hoorde ik iemand roepen: ‘Lisa! Lisa!’. Ik keek op en zag een oud opaatje, dat zijn handen naar mij uitstak: ‘Lisa!’, herhaalde hij klaaglijk. Ik was compleet van mijn stuk gebracht en haastte me langs hem heen, maar hij bleef me achternalopen en naar haar vragen, waardoor ik me nog lang schuldig voelde dat ik niet diegene was die ‘Lisa’ heette.

Daarom wilde ik nu geen bezwaar maken. Bovendien leefde er zowel toen als nu ergens diep in mijn ziel, verborgen voor mijzelf, de overtuiging dat het geen vergissing was; dat heel andere mensen, veel andere mensen, iemand voor een ander konden houden, maar dat ze hier beter wisten. Voor enige tijd zweeg de oude man en hij verspreidde stilte en warmte om zich heen. Eerst luisterde ik alleen naar zijn stilzwijgen en warmde me op, maar daarna werd zijn stilzwijgen geleidelijk op mij overgedragen en stopte ik met denken. Daarna zaten we een tijdje (buiten de tijd om) in absolute stilte. De vogels zwegen als vissen, de evolutie keerde zich om. Het leek zelfs alsof mijn ademhaling gestopt was, maar toen begon de oude man te praten.

‘Je bent heel lang niet gekomen.’ In zijn stem klonk geen oordeel door, maar hij had verdriet om mij.

‘Vergeef me,’ zei ik. Na ons stilzwijgen was de afstand tussen ons verwaarloosbaar klein geworden en werd deze teruggebracht tot nul. Eigenlijk vroeg ik mezelf om vergiffenis.

‘Je kunt nu vaak hierheen komen.’ Hij keek me indringend aan. ‘Dat zal ik doen,’ beloofde ik oprecht.

‘Blijf voor altijd hier,’ zei hij zachtjes. Ik knikte zwijgend. Dat wist ik wel. Het gevoel dat ik weer thuisgekomen was, werd steeds sterker.

‘Ben ik dood?’ vroeg ik zonder veel bezorgdheid. Ineens zag ik helder voor me hoe in de badkamer mijn lichaam neerviel en voor oud vuil op de grond lag; de duisternis zou in mijn lichaam zijn doorgedrongen, terwijl het lampje mogelijkerwijs gewoon nog brandde. En het zou nog erg lang branden.

‘Je bent niet dood,’ glimlachte de oude man. ‘Maar je weet nu wel dat je een plek hebt om naartoe te sterven.’

‘Wie ben jij?’ vroeg ik om de een of andere reden, er koppig aan toevoegend: ‘Wat is dit voor plek? En waarom ben ik hier nu pas terechtgekomen?’

‘Bevalt het je hier echt niet?’ ontweek de oude man mijn vraag. ‘Nou ja… Het is gewoon wat vreemd. Begrijp je, lang geleden, toen ik nog een kind was en in slaap viel, toen stelde ik me voor dat er in de muur een klein deurtje zat dat naar een andere wereld leidde, waarin een klein huisje stond met aan elke zijde een van de vier jaargetijden. Daarna was ik het weer vergeten, maar nu herinner ik het me weer. Hier is alles waar ik toen van droomde.’ ‘Alles?’ Hij vroeg het alsof hij me wat wilde zeggen. Ik dacht na. Over het algemeen is het een onvoorstelbaar voorrecht om in een door jezelf geschapen wereld te leven. Of was er iets uit mijn dromen wat hier niet belichaamd was? Of was er hier iets wat ik niet gedroomd had?

‘Ben ik daarom hier? Omdat, als ik in mijn leven na de dood een verborgen gebrek ontdek, dat ik het dan niet meer zal kunnen herstellen, maar nu nog wel?’ De oude man knikte. Ik merkte plotseling op, dat hij tijdens ons gesprek kleiner was geworden. Dat wil zeggen, hij was nog steeds lang, maar toch niet zo reusachtig als in het begin. Er was nog zo’n twee meter van hem over. ‘Maar ik weet niet over welk gebrek het gaat. Ik zou erover na moeten denken, hier nog wat langer moeten blijven.’ ‘Je kunt hier beter alleen blijven,’ zei de oude man raadselachtig. Hij stond op. Zijn lange kleding sleepte over de grond. Twee meter was hij zeker al niet meer. Hij was nog maar amper groter dan ik. Ik keek hoe hij zich steeds verder van mij verwijderde, wonderbaarlijk genoeg zonder verstrikt te raken in de witte plooien van zijn gewaad. Iets veranderde in zijn tred; ik kon het niet meteen plaatsen, maar hij werd wat soepeler, leek het? Hij werd… vrouwelijk?! Op dat moment draaide de oude man zich om en keek naar me met een nieuw gezicht. Een reeds bekend, nog steeds vrouwelijk gezicht. Hetzelfde gezicht dat me elke dag in de spiegel aankeek.

‘Dit is een serieuze zaak,’ besefte ik, terwijl ik me in al mijn hopeloosheid realiseerde dat ik mijn sigaretten thuis in mijn tas had laten liggen. Eenzaamheid was voor mij natuurlijk normaal, maar om mezelf daartoe te veroordelen voor een heel leven na de dood, dat is iets wat je nog eens tien keer overdenkt. Ik wilde plotseling vanaf de andere kant van de spiegel nadenken. Zonder verder bijzondere dingen mee te maken, was ik teruggekeerd naar de donkere badkamer; ik ging naar de slaapkamer (op mijn digitale klok was het drie minuten voor twaalf – de idioten hadden de elektriciteit niet afgesloten; ik moest in de badkamer het lampje verwisselen), kleedde me slaapdronken uit en ging liggen. Om zes uur ging de wekker. Terwijl ik in de trillende metro stond, voelde ik dat ik was veranderd. Mijn nachtelijke overplaatsing was het belangrijkste puzzelstuk gebleken, waardoor mijn voorstelling over het leven en de dood zich nu begonnen te ontwikkelen tot iets van betekenis. Ik werd bang om voor altijd alleen te blijven, te veel in mijn eigen wereld te leven, mezelf te verbannen zonder recht op correspondentie. En dat is hoe je doordraait. Waanzin heeft me altijd meer angst aangejaagd dan fysieke verminking of schade.

Maar wat ik moest doen aan mijn aangeboren eenzaamheid, mijn onvermogen om mensen nodig te hebben, wat ik moest doen om net zo veel van mensen te gaan houden als van de jaargetijden, de kleur oranje en mandarijnenjam; dat wist ik niet. Ik heb nooit geweten hoe ik een ander mens moest toelaten, wetende dat ik dan volledig weerloos zou zijn op mijn eigen territorium. Om iemand dicht bij me te laten, de barricades te slechten, te ontspannen en te zeggen: ‘laat mensen maar hun gang gaan’ en dan gewoon toe te kijken; te getuigen? Vreemd, maar het leek alsof ik dat nu aankon. Pathetisch kondigde de stem van de omroeper de volgende stop aan. Iemand die de metro binnenstapte duwde mij gedecideerd opzij, maar ik bleef overeind en kwam dichter bij de deur te staan. Enkelen wisselden onderling van plaats, maar ik stond daar prima; ik keek naar de nachtelijke wereld van de ondergrondse in het raam, naar de steeds oplichtende weerspiegelingen van de passagiers en ik zag de oude man uit de spiegel. Hij zat daar in zijn lange kleding met zijn staf tussen zijn knieën en keek me recht aan. Toen hij mijn blik gevangen had, glimlachte hij. Met een ruk draaide ik me om. De oude man sliep, met open mond, meedeinend op de trillingen van de metro. Hij droeg een zwart leren jasje en een brede sjaal, zijn haar en baard waren vrij kort, maar toch was hij het. Ik keek opnieuw naar het glas van het raam, maar op dat moment ging de trein de tunnel uit, de open lucht in. Toen we opnieuw een tunnel ingingen, werd de oude man al niet meer in het glas weerspiegeld. Maar er klopte nog iets niet. In het glas werd ook ik niet weerspiegeld. Ik raakte het oppervlak aan en zoals ik al gewend was, week het.

Vertaling Roos Zwiers