Tijdschrift voor Slavische Literatuur

Ter herinnering aan mijn grootmoeder

Er zat niks anders op dan een tweede poging te wagen, wist ik. Het te proberen en erop vertrouwen dat het zou lukken.

Op een moment dat ik alleen in de ger was, ontstak ik twee kaarsen, nam onze koele stenen Boerhan in mijn handen en sprak zachtjes mijn wens uit. Ik liet een korte boodschap op tafel achter en stopte een paar hûûshûûrs in een zakje.

Ik ging naar het sûmcentrum.

Daarvandaan ging altijd wel iemand vroeg of laat naar de Stad. Ik had geen zin iets uit te leggen. Ik was vierentwintig.

Ik liet een brief voor het hoofd bij zijn deur achter, hij moest maar op zoek naar iemand anders. Ik heb geen zin een ouwe vrijster te worden omwille van die kinderen. In de sûm kende ik al iedereen. En zo doemden voor de tweede keer in mijn leven de twee indrukwekkende torens van de krachtcentrale van Ulan Bator uit de mist voor me op en al op ruim een uur afstand van de Stad rook ik zijn walmende, bedwelmende geur, die ontstaat in de kachels van duizenden gers en in de stookketels van honderden trotse sovjetflats. Ik stapte in die reusachtige grijze stofketel en liep in de richting van de markt. Mijn benen brachten me daar ook vanzelf heen. En het hoofd dacht niet na. Dat zal vol met al die geluiden van metaal en leer, de marktgeluiden van mannen die nieuwe zadels en teugels uitprobeerden, terwijl jochies met een stuk hout langs de omheining van golfplaten om het pleintje met kraampjes streken en waarmee die hele geasfalteerde rechthoek van de Stad werd gescheiden, want wie naar de markt wou, moest betalen, moest bij de ingang iets aan de dik ingepakte vrouw geven voor een roze toegangskaartje.

Ik moest een stuk door de buitenwijk van de Stad. Als ontblote wolventanden sneden de omhoog torende stalen balken en betonnen ruïnes met verroeste gekromde staven door de mist. Ik klom over buizen waarin mensen lagen te slapen. Het was nog ochtend. Erka en Pûrev begonnen rond deze tijd altijd met het snijden van wortels en kool voor de bajcánysalade. Was ik toen naar ze toegegaan, terug naar hun warme knusse eetzaaltje, dan zat ik vast niet hier zoals nu. Dan zou ik ergens anders zitten. Met iemand anders.

De mensen uit Rusland vonden de Stad niet leuk. Ze zeiden dat in een Stad waar sommige jaren geen enkele boom groen werd en waarin elke straat scheuren en verraderlijke kuilen had, geen Stad was. Ik had eens een Rus in de gûantz gesproken en die zei dat hij nog nooit zoiets had gezien als onze Stad, en hij scheen zelfs in Europa te zijn geweest en Rusland te kennen als oudjes hun aimak. Hij had me voor de soep driehonderd tögrög fooi gegeven, trok me bij zich op schoot en zei dat als ik het wou hij me hier wel vandaan kon halen. Maar ik moest terug naar de keuken, en toen ik terugkwam met de melkthee was hij er al vandoor. Ik had het destijds aan Erka verteld. Ze moest er alleen maar om lachen. Hij kwam uit Sint-Petersburg, had hij verteld. Ik was toen voor het eerst in de Stad.



De markt ging juist open. Uit volgestouwde wagens werden dozen getild met T-shirts, jacks, messcheden, kammen, kommen, handschoenen, sigaretten, complete paardentuigen, tv’s, kortom alles gewoon. De marktkooplieden zetten hun kraampjes op, stalden hun waar uit en gingen er dan naast staan en wreven hun koude handen warm. Tussen de kraampjes sjokte een oud vrouwtje met een doos hoeshoers en de verkopers stuurden haar van de een naar de ander.

Ook ik werd als een hete aardappel heen en weer gegooid. Geen een had werk voor me, maar allemaal hielden ze me staande en wilden een praatje maken. ’s Avonds belde ik Koelan. De man met wie ik onder de franjes van de gebreide Djenghis Khan had gezeten, was ik niet vergeten, ook niet die melkthee toen die ochtend. Voor ik me ertoe kon zetten, was het papiertje met zijn nummer al zo verfrommeld dat het bijna niet meer leesbaar was. Hij zal wel verbaasd zijn geweest dat ik zijn nummer nog steeds had, eerst bromde hij wat en had geen zin om te praten, maar uiteindelijk kwam een kerel me ophalen bij de poort van de markt, Kolja had hem gestuurd en ik moest met hem mee. Onderweg zei hij geen woord, toen gingen we een oud flatgebouw binnen en zocht hij vreselijk lang in zijn tas naar de sleutels. Het was er donker en ik was bang. Terwijl hij de deur opendeed, klonken daarachter stemmen, gekrijs. Hij bleek drie kleine kinderen te hebben.

Ik groette zijn vrouw, ik ging op de plek liggen die me werd gewezen en viel op slag in slaap. De volgende dag vond ik op de markt een baantje. Ik stond met ijsjes bij de ingang en bracht eten en drinken rond bij diverse kraampjes, daar verdiende ik dagelijks een paar tögrög mee. Net genoeg om te kunnen overleven.

Zelfs in onze gûantz zou ik er geen behoorlijke maaltijd van kunnen kopen. Na een week was ik mager en vies, want ik kon me nergens wassen, en Koelan smeet, zodra hij mijn stem hoorde, elke keer de hoorn erop. Ik had nooit gedacht dat stelen zo makkelijk kon zijn.

Aan het begin van de middag, wanneer het het drukst was, kon je behoorlijk lang rond een kraampje met broodjes en geglazuurde koekjes blijven hangen. In de tussentijd zag ik kans wat uit tassen te pikken, twee of drie broodjes van de toonbank en hield ik nog iets over om aan het kleine meisje te geven dat ondertussen op mijn ijsjes lette. Maar dat ik het nou echt goed had, dat niet. Als de dag ten einde liep, gingen de mensen met zakken vol aangeschafte spullen naar hun knusse flatjes en verdwenen de marktkooplieden in groepjes om ergens te gaan drinken.

Ik bleef bij de poort rondhangen. De zeilen van de kraampjes klapperden tegen de kale stellages, waartussen verfrommelde stukken papier vlogen. Ik sliep tussen dozen bij de achterpoort. Ik kroop in een paar zakken en drukte mijn verkleumde handen tussen mijn dijen. Er waren daar altijd wel een paar andere dakloze mensen van buiten aanwezig. Voor we gingen slapen spraken we wat – waar we vandaan kwamen en zo.

Vaak bood iemand me aan om met hem mee te gaan. Ik was jong en op het eerste gezicht van buiten. Met vochtige ogen en trillende vingers pakten ze mijn hand vast. De schrale lippen zeiden altijd hetzelfde. Soms was een nee voldoende en soms moest ik me aan ze ontworstelen en een eindje wegvluchten. De wind voerde hun schaamteloze woorden mee. Na veertien dagen scheurde over de hele lengte de mouw van mijn del. Ik had al een stapel geglazuurde koekjes in mijn mouw zitten toen iemand me plotseling van achteren met zijn vingers greep. Ik probeerde weg te hollen en op dat moment gebeurde het. De mouw scheurde open, de koekjes vlogen in het rond en de verkoper greep me in de kladden. Er kwamen nog wat andere mensen bij, en toen ik uit die kluwen wist te ontkomen, borrelde het bloed in mijn neus en van mijn hoofd vielen rappe druppels op mijn gescheurde del. Die dag en ook de volgende verkocht ik niks. Niemand wou iets kopen van een bebloed smerig kind en ergens iets jatten ging ook niet meer. Er zat niets anders op dan iets nieuws te verzinnen.

Naraa was altijd mijn geliefdste zuster gebleven en ik was niet meteen bij haar langsgegaan uit een soort van schaamte of zoiets.

Dit liep ik te herhalen op weg naar Erka’s gûantz waar ik vast iets over Naraa zou horen. Helemaal zeker was het echter niet. Nadat Naraa en ik elkaar op Ojoena’s bruiloft hadden gezien, begonnen vreemde geruchten de ronde te doen. Moeder moest ze van Shartzetzeg hebben en waar die ze weer vandaan had mag Bûrhan weten. Naraa scheen met allerlei mannen om te gaan. Thuis hechtten we er niet zoveel geloof aan, maar ik weet dat het vader en moeder pijn in het hart deed. Vader verweet geloof ik zichzelf dat hij destijds dat geslepen mes niet had gebruikt. Zijn dochter werd hem afgenomen en hij had het enkel laten flikkeren boven het fornuis. Hardop werd er niks gezegd. Ik geloofde het ook niet. Maar naar de guanz gaan en Naraa daar niet aantreffen, dat had ik niet gewild. Ook daarom hadden mijn benen me naar de markt gebracht. Maar nu had ik hulp nodig. Hopelijk waren het alleen maar roddels van een jaloerse Shartzetzeg.

Maar Naraa was niet in de guanz. Erka gaf me haar telefoonnummer en was kwaad dat ik zonder haar en Pûrev iets te zeggen destijds voor vijf lange jaren zomaar was verdwenen, en ook dat ik er nu zo smoezelig uitzag en stonk. Ze zei dat Naraa erg plichtsgetrouw had gewerkt, en of ik haar plaats niet wou innemen. Ik kon Naraa’s kamer krijgen en kleine meisjes zouden de pannen voor me afwassen, ik hoefde alleen maar toezicht te houden. Ik had werk nodig. Ik had geld nodig. Een vreemde zei nee. Dat was ik en ook weer niet. Ik had er direct spijt van, maar voor Erka was het een uitgemaakte zaak en ik merkte dat het tijd was om te gaan. Buiten was het al koud en de koplampen van stadsbussen schenen als mensenogen het donker in. De nachtelijke Stad was een stel ingewanden vol beweging. Van boven naar beneden knipperden enkele lantaarns, maar alleen op het centrale plein was behoorlijk licht. Er was altijd verkeer in de Stad. De mooie jeeps van de rijken joegen tientallen geblutste tweedehands auto’s voor zich uit. Zelfs ’s nachts stonden biljarttafels op straat omringd door mannen die nooit sliepen. De hobbelige stoep zat vol zoemende zwarte gaten, van open afvoerputten. Ze straalden de warmte en de diepe ademhaling van slapers uit. De afdakjes van huizen en betonnen nissen verborgen dicht opeengepakte skeletten.

Ik liep door de hoofdstraat en meed de schaduwen met hun gebalde vuisten. Ik liep met de wind mee die me voortduwde, die naar benzine en vette stof rook. Ik liep door de wind die anders rook dan in de Rode Rotsen.

Nergens is zo’n wind. Nergens is zo’n dreigende stad die van gers het viltdoek afstroopt en ze in gebarsten beton kleedt. Die met de betonblokken de wolken beroert en met gers de heilige oneindige steppe in groeit. Een stad waarvan de dageraad bloederig is van lansen in oneindige gelederen, en waar de zonsondergang rood kleurt door een scherpe vijfpuntige ster. De nacht is de nacht van trots. De Stad van de khan spuit stof en smijt stenen. Naraa’s bordeel bleef onvindbaar. Ik had Naraa meteen gebeld, bij een jongen vandaan die altijd pal voor de gûantz zat. Dagenlang zat hij daar op de stoep en drong zijn rammelende telefoon aan iedereen op die langs kwam. De vreemde stem in de hoorn zweeg even en toen werd er vast lang naar Naraa gezocht, want het bleef stil en ik keek onrustig naar de tevreden jongen die de minuten telde en uitkeek naar mijn kleingeld. Naraa had snel en verward gesproken. Ik wist niet of ze die vijf minuten te voet bedoelde, te paard of met de auto. Ik was vergeten het te vragen. Na een uur rondsjouwen vond ik het. Ik bevond me weer in de hoofdstraat en Erka’s gûantz was daar vlakbij.

Je kon meteen zien dat het een publiek huis was. Bij de ingang brandde een rood licht, boven de deur stond met grote, zorgvuldig vervaardigde letters: Divádzhin en voor ingang stonden een paar mooie auto’s geparkeerd. Daaromheen drentelden vrouwen. Twee stonden vriendelijk met elkaar te praten, een deed erg haar best om een man die voorbijkwam aan te klampen, maar hij liet haar compleet links liggen, en nog twee anderen hadden onder het neon-uithangbord elkaars haar vast en rukten er in een woest gevecht aan. De lippenstift was als oorlogsschrammen over hun gezicht uitgesmeerd, hun ogen gingen verloren in zwarte cirkels waaruit het bliksemde, en hun benen stonden zo wijd in worstelaarhouding uit elkaar dat onder hun korte rokjes rijk kant opbolde.

Naraa stond verscholen in de schaduw naast de ingang. We omhelsden elkaar. Ze pakte me onder mijn arm en we gingen naar binnen. Toen een steile trap op, hoog vrouwengelach prikte tegen mijn slapen, de leuning golfde als een gloeiende slang, de lichten verdwenen ergens in de verte, en daar gingen ze paren tot ze een sterrenhemel bezaaid met kiezelsteentjes werden, en toen werden ze alsmaar weer groter en ik dacht dat mijn lichaam verbrandde, mijn del begon heet aan te voelen en zich aan mijn huid vast te schroeien. Ik wou naar buiten. Mijn huid uit, de trap af, ik kon geen lucht meer krijgen en Naraa’s vingers sneden als riemen onder mijn oksel, en die trokken me steeds verder omhoog naar het scherpe en luidruchtige hemelse licht. Op een gegeven moment dacht ik nu is het genoeg. Ik herinner me nog het regelmatige plof plof van mijn benen tegen de trap. Ze hebben me met zijn tweeën meegesleept. Op de houten trap dreunden de slagen als het aftellen voor een lancering, de lichten en het lawaai werden troebel en vloeiden in elkaar over, het plafond kwam steeds lager en begon als een heiblok op me neer te vallen. Toen klonk er een klik. Ik denk de lichtschakelaar in Naraa’s kamer.

Toen ik wakker werd was Naraa weg. Achter de muur weerklonk het regelmatige kraken van een bed en gerochel als wanneer vader een dier niet goed had geraakt en het bloed de gewonde longen instroomde. Voor de rest was het helemaal stil. Toen kwamen langzaam de geluiden tot leven. Het ene na het andere, net als wanneer ’s avonds in de Stad de lantaarns een voor een aangaan. Ik hoorde babbelende vrouwenstemmen, toen auto’s van buiten, toen in de verte luid dreunende muziek, toen het kraken van de trap, iemand liep naar boven of naar beneden, en toen rammelde de deurklink. Ik sloot mijn ogen weer. Naraa zei dat het onmogelijk was dat ik maar een paar dagen op de markt had doorgebracht. Ik was er zeker van dat dat wel zo was, maar volgens haar kon je er na zo’n korte tijd nooit zo uitzien. Minstens een paar maanden. Ze hield vol. Ik was te zwak om er ruzie over te maken. Een paar dagen lag ik alleen maar de spinnen te tellen en de oogrimpels van scheuren in het plafond. Ze leken op spinnenwebben en ik was de tel kwijt. Mijn dromen zaten vol webben. Ik ving er dieren in.

In de loop der tijd leerde ik alle mannen van Naraa kennen. Aan hun stoten, aan hun ademhaling, aan hun gefluister en gewelddadigheden. Sommigen waren snel klaar. Zonder woorden, zonder lang gekraak. Van die soort hield Naraa wel. Anderen begonnen eerst te praten, te schelden en bedolven Naraa onder de onbeschoftheden en Naraa moest zich langzaam uitkleden en haar dingen aan ze laten zien, en dan lukte het pas. Dan daverde de hele naastgelegen kamer en die twee achter de muur mengden zich in mijn dromen. Het ergst waren de mannen die speciale wensen hadden. De meeste mannen wilden niks bijzonders, die kwamen slechts om het te doen, en vertrokken dan weer tevreden met een stille glimlach op het gezicht. Maar sommigen wilden iets speciaals. Die bleven dan komen, en dan wist Naraa inmiddels al hoe laat het was en wat de beste en snelste manier was, en hoefde ze geen moeite te doen om iets te verzinnen en allerlei fratsen uit te halen.

Volodja, zo’n aardige Rus van wie er jaarlijks verscheidene bij onze ger stopten en die tussen de middag in de gûantz aan een tafeltje achterin zaten, was in de kamer ernaast altijd luid aan het tieren. Ik weet niet waarom, maar hij was altijd verschrikkelijk grof en Naraa hield er blauwe plekken op haar rug aan over. De komst van Volodja was wel ongeveer het ergste wat je kon overkomen. Naraa moest dan op haar buik slapen, daar kon ze als kind al niet tegen, en andere mannen hadden er dan de pee in dat haar rug zo was toegetakeld, en gingen naar een ander toe. Met Ravdan was het juist het tegenovergestelde. Hij nam altijd een tas met allerlei spulletjes mee naar Naraa en Naraa vertelde me dan later wat voor nieuwe dingen hij nu weer in zijn tas had en dan moesten we allebei lachen. Ravdan wou gemarteld worden, en dus martelde Naraa hem.