Tijdschrift voor Slavische Literatuur

* * *

Een stem zegt tegen een herder dat hij drie wensen mag doen. Hij wil een krat wodka en die krijgt hij. Daarna nog een, en nog een, want dat is zijn derde wens.

‘En jij bent zeker de geest uit de lamp?’ lalt de herder.

‘Nee man. Ik ben de witte koorts.’

Het vertellen van die mop is net zo’n schoftenstreek, net zo laag als het vertellen van moppen over crematoria, Joden en gaskamers. Maar hij wordt verteld door Evenken en die stikken erbij van het lachen. Want het gaat over hen. En wodka is hun Zyklon b.

Het werkt alleen langzamer.

En nu opgelet. In deze tekst vallen een keer of vijftig de woorden ‘sterven’, ‘doden’, ‘dood’. Elf keer het woord ‘geweer’, meer dan tien keer het woord ‘wodka’ en een enkele keer het woord ‘liefde’ en dan ook nog eens ongelukkige. Als dat je niet zint, stop dan met lezen.

een brief aan god

De sjamanka verandert voor de ogen van alle aanwezigen in een honderdjarige vrouw. Haar rug krijgt een bochel, haar benen trekken krom en haar woorden piepen als de deksel van een doodskist. Ze beveelt Lena alles te noteren wat ze van de geesten wil.

Lena begint dus zo: ‘Geachte Sovoki. In het begin van mijn brief doe ik u het vriendelijke verzoek die Russen onze grond terug te laten geven…’

De sjamanka leest het en komt niet meer bij van het lachen. Zo kun je een petitie aan de gouverneur beginnen, maar niet een brief aan God. Dat moet op een menselijke manier, alsof je je broer schrijft.

‘Maar ik weet niet hoe dat moet,’ zegt Lena. ‘Ik heb mijn hele leven alleen maar aan ambtenaren geschreven. Dat was altijd maar “wij eisen”, “wij verzoeken”, “onze grond”, “wij, het Evenkse volk”. Dus ik dicteer en de sjamanka noteert het op een menselijke manier. In eerste instantie dat ze de grond teruggeven, en daarna dat het Evenkse volk stopt met drinken en dat zich een doel voordoet. Dat de jongeren hun school afmaken en dat mijn Dima vrij komt en ook niet meer drinkt, en ook mijn Joera en Svetka, Masja, Tinka, Borka, Tanja, Maxim, Danka...’ Dat is nogal wat. Twee vellen aan beide kanten met kleine letters volgeschreven.

Dan zegt de sjamanka dat Lena alles in haar taal moet zingen, want de oude vrouw die tijdens de rituelen bezit van haar neemt, begrijpt geen Russisch, en alleen zij kan de verzoeken van het volk aan de geesten doorgeven.

‘Dus ik zong zodat de hele taiga het hoorde’, zegt Lena. ‘En mijn volk was met ons. De herders en de jagers.’

Verschrikt luisteren ze naar het hese gejank van Lena. ‘Belekeldu! Belekeldu! Red ons, goede Sovoki, want we gaan ten onder!’ En de rillingen gaan als klauwen over hun rug, en ze worden overweldigd door angst, net als wanneer ze een beer in de taiga tegenkomen of de duivel zelf.

de brigade

Lena Kolesova is een kleine vrouw met een kleine, maar heel ruwe, grove hand, met een getinte bril en een blond rococo permanentje. Ze is vijftig jaar geleden in de taiga geboren, groeide op in een tent, dus heeft ze het nooit koud. Ze loopt de hele winter in een herfstjack en oenty, hoge schoenen van rendierbont. Haar knieproblemen komen vast door haar bij haar volk ongekende overgewicht. Evenken zijn heel slank, pezig en klein. Een donkere teint en haar, kastanjebruine ogen, een vette huid. Ze hebben iets tragisch in hun ogen. Vooral mannen hebben een nogal sombere blik. In hun vlakke gezichten zonder baardgroei woeden duidelijke plooien boven hun oogholten met sinds hun geboorte gerimpelde wenkbrauwen. Als je er een met een warm woord begroet, gegarandeerd dat hij vast niet eens naar je terugsnauwt.

De vrouwen, zowel de oude als de jonge, bewegen, al zijn ze heel slank, op een zware en onbeholpen manier, alsof ze een zware last dragen. Ze hebben kleine borsten, weinig taille maar spleetogen die er gelukkig uitzien, alsof ze zo in een glimlach toegeknepen zullen worden. Lena is weduwe, ze woont met haar gezin in het dorp Bamnak in de oblast Amoer, in het oosten van Siberië. Ze is de leider van de plaatselijke Evenken.

In maart 1985 komt Michail Gorbatsjov in de Sovjet-Unie aan de macht. De perestrojka begint en Lena krijgt een baan als specialist veehouderij in de plaatselijke sovchoz Oedarnik. Haar brigade, nummer een, bestaat uit zeventien herders, onder wie twee vrouwen, twee veertienjarige jongens en drieënhalfduizend rendieren.


nummer een – de longen
In december 1991 valt de Sovjet-Unie uiteen, en in brigade nummer een komt Sasja Jakovlev om het leven. Het ijs brak toen ze de kudde de rivier over dreven.

Sasja had de luchtvaartschool in de stad afgemaakt, was daar getrouwd en had een kind. Toen scheidde hij, ging terug naar zijn dorp van herkomst en begon zwaar te drinken. Hij was dertig.

Toen bestond de brigade nog uit zestien herders.

nummer twee – de keel

Hij was eenenvijftig. Op 27 maart 1993 dronk hij zich dood. Joeri Trifanov was de voorman van de brigade en de oom van Lena. Hij liet Tamara alleen achter. Evenken formaliseren hun relaties zelden. Ze worden het met de vrouw eens en betrekken samen zijn tent of huis. Zo ziet hun huwelijk eruit. Ze vieren dat nooit.

Joeri had zijn hele leven in de taiga doorgebracht. Hij had niet eens een huis in het dorp, zoals de andere herders, maar toen hij stierf, verhuisde Tamara daarheen en dronk ze tot ze verlamd raakte. Ze kon niet meer naar de winkel of drank uit een glas naar haar mond brengen, dus stierf ze. Ze liet drie kinderen achter, maar dat waren geen nakomelingen van Joera, maar van haar eerste man. Twee van hen stierven niet lang daarna. De derde, Joera junior, is een legendarisch figuur.

Hij is herder. Hij rende eens midden in de winter zonder jas en muts zijn tent uit. Hij was helemaal nuchter, maar hij had daarvoor gedurende een paar dagen flink gedronken. Hij rende twee etmalen lang voor zich uit zonder te stoppen. Hij had alleen een brood bij zich, en ’s nachts daalde de temperatuur tot veertig graden onder nul. Een Russische jager vond zijn voetsporen op zijn jachtterrein. In de overtuiging dat het een stroper was, ging hij met een rupsvoertuig achter hem aan. Hij reed honderdtwintig kilometer door de diepe sneeuw in de taiga alvorens hem in te halen. Joera wist niet waarom en hoe lang hij al aan het rennen was. Hij dacht dat hij in de richting van zijn kamp liep, hoewel hij zich er juist steeds verder van verwijderde. De jager zag Joera’s enorme, angstige ogen, zijn onnatuurlijk verwijde irissen, dus vroeg hij nergens naar. Hij herkende onmiddellijk de witte koorts.

Na de dood van de voorman waren er nog vijftien herders over.

nummer drie – het hoofd

De dood van de herders zorgde niet voor problemen, want na de val van de Sovjet-Unie werden de subsidies voor de kolchozen stopgezet en smolt de kudde zienderogen. De twee andere waren allang afgemaakt. Sovchoz Oedarnik was stervende.

De slacht werd altijd in het winterkamp gedaan. In 1993 ging het ook zo. Negenentwintig november kwamen helikopters het vlees halen waarbij ze zoals altijd proviand voor de herders meebrachten. Zoals altijd vooral wodka.

De hongerige herders dronken zichzelf wezenloos, en ’s ochtends vonden ze de dode Sergej Safronov bij de tent. De jongen had zich bezat, was gevallen, had een gat in zijn hoofd en was doodgevroren. Hij was de jongste van de brigade. Hij was eenentwintig. De nieuwe voorman deed er drie dagen over om hem met een slee door de taiga naar het dorp te brengen. In Bamnak ontdekte de lokale vrouwelijke arts dat Sergej niet doodgevroren was, maar gestorven was aan een ‘hersen-schedelletsel met schedelbreuk en schade aan de hersenstam’, en dus door een klap met een zwaar voorwerp op zijn hoofd.

Er waren nog veertien herders in de brigade.

nummer vier – de borst

Sergej Trifanov werd de nieuwe voorman. Hij was de oudere broer van mijn Lena, en tegelijkertijd de neef van de vorige voorman. De familie van Sergej Safronov belastte hem met de schuld van de dood van de jongen. De herder dronk uit wanhoop tot Nieuwjaar, werd nuchter, en ging 8 januari 1994 de taiga in. In de ziekenhuispapieren staat: ‘Tweezijdige schotwond in de borstkas.’ Hij was achtendertig toen hij zich met een geweer door de borst schoot.

Zijn vrouw hertrouwde al snel, maar ze dronk vreselijk, dus haar man sloeg haar genadeloos.

‘Want dat was een Rus,’ vertelt haar schoonzus Lena Kolesova. ‘Na een jaar stierf ze van de slaag die ze kreeg, maar het was lente, er lagen ijsschotsen in de rivier en ze kon niet voor onderzoek naar de stad worden gebracht, en zo liep het met een sisser af.’

Lena’s broer en zijn vrouw lieten twee dochtertjes van een paar jaar oud achter, over wie vriendinnen van hun moeder zich ontfermden.

Toen waren er nog dertien.

nummer vijf – het hoofd

De herders deden zelf onderzoek en het bleek dat Volodja Jakovlev, de oudere broer van Sasja, degene die drie jaar eerder was verdronken, Sergej Safronov had vermoord. Volodia was een oude dorpsschurk die al een gevangenisstraf van tien jaar had uitgezeten voor moord. Toen de grond hem te heet onder de voeten werd, verborg hij zich in de taiga.

Er kwamen mannen van de militie uit het stadje, maar ze waren kansloos om een echt bosmens te vinden, iemand die al generatieslang in de taiga leefde, dus maakten ze bekend dat degene die hem zou zien het recht en de plicht zou hebben hem als een hondsdolle hond of wolf dood te schieten.

De oblast Amoer is net zo groot als Polen. Hij wordt bijna geheel in beslag genomen door onbewoonde taiga, en de grond van sovchoz Oedarnik beslaat bijna een tiende deel van de provincie, 3,8 miljoen hectare, dus de jacht op Volodja duurde een heel jaar. Pas 30 december 1994 kwamen ze hem op het spoor en werd hij omsingeld door zijn collega’s van de brigade. Ze riepen hem zelfs niet op om zich over te geven. Hij was vijftig. Hij leefde alleen, zonder gezin.

En zo waren er nog twaalf.

het overlijdensregister

Het is bijzonder onaangenaam om een Evenk, Boerjat, Mongool, Toevaan of Tsjoektsja dronken te zien. Om te beginnen worden ze geveld door een dosis waarna een Rus, een Pool en zelfs een Duitser nog rustig achter het stuur kruipt, terwijl die eersten al op de stoep liggen. De volkeren van Noord-Azië kunnen heel slecht tegen alcohol. Het verschil zit hem echter niet alleen in de kwantiteit. Russen zeggen dat ze als ze wodka op hebben zich ‘ongepast’ gedragen. Dat is een treffende beschrijving. Alles wat ze doen past niet bij de werkelijkheid. Ze kleden zich uit bij vorst, springen van een brug in een dichtgevroren rivier, gaan op een drukke weg zitten... Terwijl ze normaal serieus en in zichzelf gekeerd zijn, worden ze heel luidruchtig, lachen ze onecht, alsof ze zichzelf tot vreugde dwingen. Terwijl ze gewoonlijk terughoudend zijn, zelfs koel, niet in staat gevoelens te uiten, met een hekel aan de Slavische hartelijkheid en het overdadige Russische gekus, worden ze als ze wodka hebben gedronken walgelijk klef, om een seconde later zonder aanleiding de messen te trekken die ze traditioneel altijd bij zich hebben.

Als ik in Bamnak op straat door een dronken Evenk wordt aangesproken, wil hij altijd iets compleet absurds. Dat ik hem meeneem naar Amerika, dat ik hem naar de trein naar Moskou breng (er is geen spoor in het dorp) of hem tienduizend roebel geef (duizend zloty). Welke dronkenlap ter wereld vraagt zo’n bedrag!? Als ik erachter probeer te komen hoe hij bij dat bedrag komt, kan hij het niet verklaren en neemt hij een houding aan om op de vuist te gaan.

Russen noemen alle niet-Slavische inwoners van Siberië minachtend tsjoerki. Ze bedenken ontelbare moppen over hen, net zoals wij moppen bedenken over inwoners van Wąchock, en Amerikanen over domme Polakken. Piloten willen niet over Tsjoekotka vliegen omdat de lokale inwoners onderweg weleens in en uit willen stappen. Net als de meeste moppen zijn ze het resultaat van de observatie van het dagelijks leven, in dit geval van dronkaards.

Er is in Bamnak een ziekenhuisje met een paar bedden en een gepensioneerde arts. Een kinderarts, die bevallingen begeleidt, kiezen trekt, ongewenste zwangerschappen verwijdert, de oorzaken van alle dodelijke ongevallen in het dorp vaststelt. Ze noteert die allemaal in het overlijdensregister dat sinds 1964 wordt bijgehouden.

‘Zelfs als het lijk niet is gevonden,’ zegt dokter Natalia Borisova, ‘zoals van Sasja Jakovlev die onder het ijs was getrokken.’

Er wonen vierhonderdzevenentachtig personen in het dorp (dat wil zeggen, zoveel staan er ingeschreven, want veel herders en jagers komen hier maar een paar dagen per jaar). Tweehonderdacht van hen zijn Evenken. Elk jaar worden er minder kinderen geboren. In 2007 vier, dit jaar vijf.

Ik blader in het overlijdensregister. Gemiddeld tien, vijftien vermeldingen per jaar. Bijvoorbeeld in 1992 toen de Sovjet-Unie uiteenviel, had dokter Natalia tien gevallen genoteerd. Drie Russen waren een natuurlijke dood gestorven, zeven Evenken een tragische. Twee door een alcoholvergiftiging, een was dronken uit een bootje gevallen, een zevenentwintigjarig meisje was gestorven omdat ze een ‘meervoudige bekkenbreuk en letsel aan inwendige organen’ had, maar dokter Natalia kan zich niet herinneren hoe dat gebeurd was. Het lijkt op een auto-ongeluk, maar er zijn hier immers geen wegen. De zesenvijftigjarige Lidia was doodgevroren in een dorpsstraat, de vijfenveertigjarige Oleg had zich opgehangen en de dertigjarige Alexander was omgekomen door een kogel. ‘Schotwond in het hoofd met ontwrichting van het schedelbot.’

‘Ze schieten altijd onder de kin,’ fluistert zuster Jelena, een volwassen, voor Evenkse begrippen mooie, verzorgde vrouw, triest. ‘Alleen zo lukt het met een geweer. Mijn vader heeft zich zo doodgeschoten. En mijn broer. Ze gaan de taiga in, de wodka is op, ze worden nuchter, maar dan beginnen de hallucinaties, de witte koorts.’

‘Dronken ze vroeger minder?’ vraag ik.

‘Helemaal niet. Maar er waren geen redenen om zo te moorden. Nu zijn de mensen armer, dus wordt er veel alcohol gestookt en eigen brouwsel gedronken.’

‘Ik ben vandaag uit de taiga teruggekomen, waar ik werd getrakteerd op spiritus.’

‘Die willen ze nog weleens kruiden om het sterker te maken, bijvoorbeeld met Demerol, kalmeringspillen. Daarvan krijg je veel vergiftigingen. Ze vriezen dood, verbranden in tenten, trekken messen.’

‘Russen drinken ook veel.’

‘Natuurlijk, maar die drinken een glas en lopen nog normaal, maar Evenken vallen om.’

‘En dan nog die haat tussen de Russen en Evenken,’ voegt dokter Borisova toe. ‘Misschien is het de armoede? De wanhoop, wetteloosheid, werkloosheid? Bij ons kunnen jongeren zelfs geen werkloosheidsuitkering krijgen, want je moet je in de stad aanmelden, je elke maand laten zien, en dat is een enorme toer van twee dagen.’

‘Hoeveel patiënten hebt u nu in het ziekenhuis?’ vraag ik ten slotte. ‘Eentje. Lenotsjka Kolesova, de driejarige kleindochter van Lena bij wie je verblijft. Haar moeder zuipt zich al een paar dagen lam, dus passen wij op de kleine. Dat doen we altijd als de ouders aan het drinken slaan. Overdag zitten de kinderen op de kleuterschool, ’s nachts zijn ze bij ons. Een soort noodopvang van het dorp.’

Dokter Natalia denkt even na.

‘In het begin noteerde ik mensen van over de zeventig, tachtig in het overlijdensregister. Die zijn er nu niet meer. Een vijftigjarige is een nestor, een speling der natuur. Vijftigjarige vrouwen hebben ouderdomsdementie. Mensen worden hier veertig.’

nummer zes – de borst

Hij had zich met een geweer in de borst geschoten. Dat was op 21 maart 1996. Hij heette Pavel Jakovlev, een weduwnaar zonder kinderen. Hij was niet verwant met Volodja en Sasja die eerder om het leven waren gekomen. Bijna alle plaatselijke Evenken dragen een van de vijf Russische namen die ze in de jaren dertig toegewezen hebben gekregen.

Pavel was zesenzestig, hij was de oudste herder in de brigade. Een paar weken eerder had hij zich vreselijk gebrand met kokend water, maar hij had het niet laten behandelen en dus was de wond gaan ontsteken. Hij was uit de taiga naar het dorp gekomen, maar hij had zich niet in het ziekenhuis laten zien. Hij leefde als armoedzaaier in schuren en berghokken. Hij had geen huis.

Brigade nummer een bestond nog uit elf herders.

nummer zeven – de borst

Tien dagen later schoot Sasja Markov om vier uur ’s ochtends in Bamnak op zichzelf. Zijn vrouw was naar Lena Kolesova gerend, want ze was er in de taiga aan gewend geraakt dat hun specialist veehouderij verantwoordelijk is voor het behandelen van mensen en rendieren.

Sasja had een kleine wond in zijn borst die niet bloedde. Hij zat op de grond. Herders hebben een hekel aan huishoudelijke apparatuur. Als ze een woning binnenkomen, hangen ze hun jas niet op, maar gooien hem op de vloer. Ze slapen en eten op de grond, en als ze aan tafel moeten zitten, hurken ze op de stoel met hun knieën onder hun kin als bij de kachel in een tent. Lena liet de gewonde Sasja naar het ziekenhuis brengen, maar dokter Natalia was niet in staat om de gecompliceerde operatie uit te voeren. De herder stierf in de auto onderweg naar het stadje.

En zo zaten er nog tien herders bij de brigade.

nummer acht – de keel

Nummer acht was dit keer een vrouw, Lena Safronova, de echtgenote van Sasja. Een maand na zijn dood, in mei 1996, dronk ze zich dood. Ze hadden geen kinderen samen, maar zij had kinderen van toen ze nog niet getrouwd was, de twaalfjarige Masja en de veertienjarige Tanja. Ze gingen bij hun tante wonen en kwamen later in het kindertehuis terecht. Ze drinken allebei vreselijk. Vorig jaar heeft de rechter de twee zoontjes van Tanja in het kindertehuis geplaatst.

‘We waren een keer bij haar langsgegaan,’ vertelt dokter Natalia, die lid is van de sociale commissie in het dorp, ‘en zij gaf een baby van vier maanden de fles met kookwater van knoedels.’

Er waren nog negen herders over.

nummer negen – de huid

Op 19 juni 1996 was hij levend verbrand in een tent. Maar hij was behoorlijk dronken, want hij had zijn vijfendertigste verjaardag gevierd.

Hij heette Gena Jakovlev, hij was de stiefbroer van Pavel die zich drie maanden eerder had doodgeschoten. Net als hij had hij geen vrouw en kinderen, dus vierde hij zijn verjaardag alleen met een collega-herder, en toen die naar huis was gegaan, waren de rendierhuiden die op de grond bij de kachel lagen in brand gevlogen.

Zo waren er nog acht herders in brigade nummer een over.

nummer tien – de keel

Sasja Lichatsjov was achtentwintig. Ook hij leefde moederziel alleen in de taiga. Hij dronk zich dood in zijn tent, halverwege het ergste jaar uit de geschiedenis van de brigade.

Er waren er nog zeven.

[…]

nummer elf – de borst

Begin 1997, na twintig jaar uitgezeten te hebben voor moord, kwam Sasja Romanov uit Bamnak vrij. Hij ging direct naar de taiga om zijn kameraden te bezoeken, en schoot hen toen in hun tent dood met het geweer dat hij van hen wilde stelen. Hij werd snel gepakt. Hij werd ter dood veroordeeld, maar niet geëxecuteerd, want sinds een paar maanden gold in Rusland een moratorium voor de doodsstraf. Een van de drie doden was Sergej Romanov van brigade nummer een. Hij was zesentwintig, hij leefde alleen.

Het slachtoffer en de moordenaar waren niet verwant.

En zo bestond de brigade nog uit zes herders.

Toen riep de gouverneur van de oblast Amoer Lena Kolesova, de leider van de Evenken van Bamnak, bij zich.

‘En hij zei dat als ik zo’n Evenkse patriotte ben, ik de hele sovchoz zou moeten pachten, met de twee boerderijen, het jachtgebied en de kudde rendieren, waarvan er nog maar zevenhonderd over waren. Ik wilde niet zo’n lijk met schulden, waar de directeurs en boekhouders alles hadden gestolen wat verkocht kon worden, maar ik stemde ermee in zodat mijn volk zijn werk niet zou verliezen.’

Als eerste nam ze voor de gedecimeerde brigade nummer een vier jonge herders aan.

Nu waren er weer tien.

nummer twaalf – de keel

Maar dat duurde maar een paar dagen. Want 18 februari kwam Klim Romanov naar het dorp. Een legendarisch figuur. Hij was eens midden in de nacht zijn tent uit gerend, de taiga in. Hij had net een enorm drinkgelag achter de rug, maar hij was al bezig nuchter te worden. Hij had geen schoenen aangetrokken, dus waren zijn twee tienerzoons achter hem aan gegaan. Ze konden hem niet vinden, want Klim had zich op een eiland in de rivier verstopt. De jongens besloten overdag terug te komen, maar de volgende morgen was het hele eiland overstroomd. Drie dagen was het onbereikbaar en toen het water gezakt was, gingen de zoons het lichaam van hun vader zoeken. Maar Klim had het overleefd. Hij had drie dagen en nachten in de vorst in een boom gezeten, en als enige proviand had hij een fles wodka, en hij hield ook nog eens zijn geliefde hond in zijn armen.

Hij was ook een legendarisch figuur omdat hij geen geluk had met vrouwen, of eigenlijk bracht hij hun eerder ongeluk. De eerste was Zjenja die haar buitenechtelijke zoon Vitja meebracht, en later haar man een zoon schonk, Arkadi. Niet lang daarna betrapte Klim zijn vrouw met een andere man in bed, of meer concreet op een stapel rendierhuiden.

Dus hij schoot haar dood, bromde vijf jaar en trouwde nadat hij uit de gevangenis was gekomen met de vijftien jaar jongere Anna. Ze waren gelukkig, maar dat duurde niet lang. De jonge veearts Andrej, een Russische jongen uit de stad, was in hun kamp verschenen. De boom die hij omhakte, viel op de tent en doodde Anna.

Klims derde vrouw heette Lidia. 18 februari 1997 had ze een groot verjaardagsfeest voor zijn vijftigste verjaardag georganiseerd, maar de jarige kon maar niet ophouden met drinken en op 23 februari, op de Dag van de Vaderlandsverdediger, die in Rusland wordt gevierd als Mannendag, noteerde Natalia Borisova in het overlijdensregister van het lokale ziekenhuis bij zijn naam: ‘Alcoholvergiftiging’.

Het is een nogal specifieke feestdag die net zo gevierd wordt als Vrouwendag in Rusland, ofwel een nationale wedstrijd in wodkadrinken.

Uiteraard alleen voor mannen.

Niet lang daarna stierf de derde vrouw van Klim.

In brigade nummer een waren nog maar negen herders over.

nummer dertien – de hals

Maar slechts één dag, want op 24 februari hing de twintigjarige Vitja Romanov zich in de taiga op aan een boom toen hij hoorde dat zijn geliefde stiefvader was overleden.

Toen waren er nog acht.

nummer veertien – het hoofd

Arkadi Romanov, troetelnaam Arkasjka, omdat hij zo jong en klein was, had zijn moeder, vader en ten slotte zijn halfbroer verloren. Hij en Vitja waren nieuw in de brigade, ze woonden in dezelfde tent.

Arkasjka was achttien en ontzettend eenzaam. 24 juli 1998 schoot hij zichzelf door het hoofd met een geweer; hetzelfde waarmee zijn vader jaren geleden zijn moeder had doodgeschoten.

Toen waren er zeven.

[…]

nummer vijftien – het hoofd

Eind 2004 ging sovchoz Oedarnik definitief ter ziele. De grond van het failliete bedrijf verpachtte de staat aan een Russische oligarch uit de provinciehoofdstad. Sindsdien moest iedereen hem betalen voor elke geschoten eland, rendier of sabeldier. Lena Kolesova zegt dat de Russen op die manier het land van de Evenken hebben gestolen.

De laatste tweehonderdzesenzeventig rendieren van de sovchoz verdeelt Lena onder de herders van brigade nummer een. Een van de zeven laatste herders is haar zoon Slava.

In het oude jaar was hij nog met Sveta de taiga in gegaan. Ze dronken vanaf oudejaarsdag tot de voorraad op was. Ze kwam 4 januari bij kennis.

Slava lag naast haar. Een kogel had zijn hele gezicht weggeblazen.

Hij had met een geweer voor groot wild geschoten.

Nog een maand lag Sveta met hem in de tent op een bed van huiden. Ze at niet en brandde zelfs de kachel niet, want ze bleek in haar been geschoten en kon niet bewegen.

‘Ik heb geen idee van wat er gebeurd is,’ zegt Sveta Kirova. ‘Ik was ontzettend dronken.’

‘Wist Slava dat je zes weken zwanger was?’

‘Hij wist het en hij was ontzettend blij. Hij hield van het leven. Hij was zo zacht, zo rustig. Hij schreeuwde zelfs nooit, vloekte niet, maar hij leed ontzettend vanwege zijn broer. Dat hij zo’n relschopper was. Precies op de dag waarop Slava zelfmoord pleegde, schoot zijn broer in het dorp een Russisch meisje dood. In de taiga gebeuren de raarste dingen.’

Sveta werd gered door de oom van Slava die op bezoek kwam.

Ze is een ware zesentwintigjarige schoonheid. Een exotisch wonder, beschadigd door de wodka. Een sensuele mond, uitstekende jukbeenderen, buitengewoon lang voor een Evenkse. Maar het bijzonderst zijn haar mooie, lange handen met fijne, tere vingers, waar je je ogen niet vanaf kunt houden, want hoe komt een vrouw van een herder nou aan zulke handen?

‘Ze willen je je dochter afnemen,’ zeg ik.

‘Ik heb nog een laatste kans gekregen.’

‘Lena zegt dat de kleine op haar vader lijkt.’

‘Als ze de hort op gaat en begint te drinken, maak ik haar zelf van kant.’

Van de vroegere brigade nummer een zijn nog zes herders over.

nummer zestien – zeventien

Dat waren Vladimir Romanov en zijn vrouw Lidia Timofejeva, de ouders van de Sasja die Sergej van hun brigade had doodgeschoten, waarvoor hij ter dood was veroordeeld.

Halverwege 2005 keerden ze uit het dorp naar hun kamp in de taiga terug. Ze waren gestopt om te rusten. Een jaar later werden ze gevonden.

De lichamen waren verscheurd door beren, de rest was door vliegen gedaan, dus de doodsoorzaak kon niet worden vastgesteld. De skeletten van hun rendieren waren aan een boom vastgebonden.

De mensen vermoeden dat Lidia en Vladimir op elkaar geschoten hebben. Ze waren allebei over de zestig.

Er waren nog vier herders over.

nummer achttien – de borst

Het verschil tussen een Evenkse zuipkeet in het woongedeelte van de sovchoz en andere zuipketen elders ter wereld is dat er tussen de vodden, flessen, etensresten, stukken papier, vuile borden met peuken overal vissenkoppen liggen.

Het is koud, het stinkt en je vindt het te smerig om ergens te gaan zitten.

Drie straalbezopen wijven en de vierjarige Vladik in viltlaarzen. Rajsa is een nicht, Vika een zus en Tina de verloofde van Oleg Zacharov van brigade nummer een.

Toen de man van Tina jaren eerder in de taiga getroffen werd door de boom die hij zelf had omgehakt, verhuisde ze met hun zoon Vladik naar de tent van Oleg. Toen hij haar om haar hand vroeg, vluchtte ze naar het dorp.

Eind december 2005 liep de herder zijn tent uit en schoot hij zich met een melkasjka vanaf links in zijn borst. Een melkasjka is een geweer met een klein kaliber voor het jagen op pelsdieren. Oleg was tweeënveertig.

‘Ik ben toch niet bij hem weggelopen,’ lalt Tina, ‘maar ik was met mijn gat op de kachel gaan zitten en moest naar de dokter.’

Ze is vierendertig en ziet eruit alsof ze twee keer zo oud is. Ze had een jaar bij de plaatselijke bakkerij gewerkt, maar als ze zich bezatte, was er geen brood in het dorp, dus hebben ze haar eruit gegooid.

Er waren er nog drie.

[…]

nummer negentien – de borst

Eind 2006 kwam Dima op een nacht zijn tent uit en schoot zichzelf in zijn borst.

‘Hij zei dat hij nodig moest,’ herinnert Masja zich. ‘Hij had geen kracht meer om te vechten.’

Hij liet een vrouw en twee kleine kinderen achter. Hij was zesendertig. Twee.

nummer twintig – de keel

In dezelfde periode kwam Vasili Jakovlev uit het dorp terug in zijn kamp in de taiga. Hij had goed gezopen, dus hij had zich er met zijn laatste kracht naartoe gesleept en stierf. Hij was vijftig.

Een.

nummer eenentwintig – de huid

Eind 2007 kwam Igor Lichatjsov, het laatst nog in leven zijnde lid van de herdersbrigade, over het meer terug uit het stadje. Halverwege lag er een dode kraai op het ijs. Hoe kwam die daar? Vloog hij en vloog hij en is hij toen neergestort? Was hij tijdens het vliegen doodgegaan? ‘Een witte vlakte, een zwarte vogel – dat is zeker een slecht teken.’ Geschrokken ging hij bij Lena Kolesova langs om het te vertellen. Bij die gelegenheid leende hij vier jerrycans met benzine.

De volgende dag ging hij met een vriend, zijn broer Volodja en zijn zoon Dimitri de taiga in. Ze waren dronken. Ze rookten. Ze hadden de portieren nog niet open kunnen doen toen de auto net buiten de het dorp ontplofte. Er waren mannen van de militie uit het stadje gekomen, maar ze waren zo dronken dat ze geen onderzoek konden doen.

In het overlijdensregister noteerde dokter Natalia: ‘Ongeval, oorzaak niet vastgesteld.’

Tijdens het lijkmaal na de begrafenis dronk de derde van de gebroeders Lichatjsov zich dood.

Igor was zesendertig. Hij woonde alleen.

En zo was er na zestien jaar van herdersbrigade nummer een van sovchoz Oedarnik niemand meer in leven.

generale repetitie

Het was een ijskoude, onrustige nacht met honden die blaften omdat ze een vreemde roken, nachtelijke angst van kinderen en het dronken gevrij van Masja en Danka. ’s Ochtends slaat mijn gastheer met een bijl de kop van een rendier in tweeën, want gebakken hersenen zijn het beste medicijn tegen de witte koorts.

‘Hoe kun je met een geweer in je borst schieten?’ vraag ik opeens tijdens het eten. ‘Je moet wel ontzettend lange armen hebben.’ Danka legt zijn lepel neer. Zonder een woord te zeggen pakt hij het geweer en loopt de tent uit. Hij repeteert. Hij pakt de loop, laat hem tegen zijn borst leunen, haakt de trekker aan een jonge larikstak, trekt en… Klik! Zweet…Het zweet loopt me over de rug, hoewel het dertig graden vriest. Het was niet geladen.

Zonder emoties, alsof hij het elke dag oefende.

Ze hebben de dood getemd als een hond of een rendier. Ze wonen in dezelfde tent, ze drinken, slapen en eten samen. Ze gaan zelfs samen poepen.
[…]

Vertaling Charlotte Pothuizen